Beste leensters, leners en andere belangstellenden,

Van 10 t/m 19 maart is het weer Boekenweek en zal ter promotie van het Nederlandstalige (ook vertalingen) boek in zowel Nederland als België van alles te doen zijn rond boeken, schrijfsters/schrijvers en het thema. De organisatie van de Boekenweek 2023 heeft als thema gekozen Ik ben alles. Op de website staat: ”… we vieren in 2023 de pluriformiteit van onze identiteit, een bijzonder actueel thema. Want hoewel de zoektocht naar wie je bent van alle tijden is, voelt die in de huidige tijdgeest dwingender, complexer en spannender dan ooit. Met de veelheid aan rollen die we vervullen – die van ouder en kind, van partner en collega, van leerling en mentor – en de veelheid aan gezichten die we on- en offline tonen, is iedereen de optelsom van al die componenten.” Hoewel hier wat mij betreft meer en ook anders over te zeggen valt, stellen juist verhalen mensen in staat om zichzelf en anderen beter te leren kennen. Door in de huid te kruipen van personages die we niet zijn of kennen en door ons onder te dompelen in culturen, geloofsovertuigingen, seksualiteiten of leefwijzen die de onze (nog) niet zijn kunnen we allerlei aspecten van onszelf en anderen herkennen én erkennen. Alles wat je denkt, alles wat je voelt, alles wat je nastreeft, wat je liefhebt, waar je van droomt.
De Vlaamse Lize Spit schreef het boekenweekgeschenk, de novelle De eerlijke vinder. Het is een verhaal over vriendschap, solidariteit en het belang van rituelen, en ”.. het leukste geheim dat ik ooit heb moeten bewaren”, zegt ze er over.
Aanbevolen boeken ivm het thema zijn o.a.: Het paradijs van Hanya Yanagihara, Landmijnen van Raynor Winn, Wie ben ik als niemand kijkt van Liesbeth Woertman, Etty Hillesum van Judith Koelemeijer, Koekoeksjong van Camilla Läckberg, Heks, heks, heks van Jente Posthuma, De omwenteling van Suzanna Jansen, Het woud van Birnam van Eleanor Catton en Kijk ons dansen van Leïla Slimani,
Meer info en programma: https://www.boekenweek.nl

* En dan is het op 8 maart ook weer Internationale vrouwendag, met overal in het land allerlei activiteiten, lezing, films, themadagen. Het thema dit jaar is Onbeperkt leefbaar. De wereld lijkt in brand te staan en er speelt zich zowel ver weg als dichtbij allerlei ellende af. Hoe beperkt dat ieders leven vandaag de dag? Vragen die vanuit het thema aan de orde kunnen komen: Kunnen vrouwen wel onbeperkt meedoen in de wereld? Ligt er een taak voor de vrouwen om met elkaar te zorgen voor een onbeperkt leven? Hoe solidair zijn we eigenlijk met elkaar en hoe kunnen wij dit verbeteren? Wat kunnen vrouwen doen om samen met mannen een onbeperkt leefbare omgeving te creëren?
Meer info: https://www.internationale-vrouwendag.nl/thema-2023-onbeperkt-leefbaar/,
en over de oorsprong en geschiedenis van de internationale vrouwendag: https://atria.nl/nieuws-publicaties/feminisme/feminisme-20e-eeuw/8-maart-internationale-vrouwendag/

Boekhandel Savannah Bay viert Vrouwendag dit jaar op 3 maart door een aantal baanbrekende vrouwen uit Utrecht te eren. Vorig jaar verscheen van Véronique Konings Vrouwen die muren afbreken waarin 25 vrouwen uit Utrecht in woord en beeld geportretteerd worden. De schrijfster was tevens projectleider van de gelijknamige tentoonstelling in het Centraal Museum. Ze vertelt over het ontstaan en de inspiratiebron van haar project en neemt iedereen mee in de enerverende verhalen van drie bijzondere vrouwen uit haar boek. Na het luisteren kunnen de deelnemers zelf verhalen delen en ervaringen uitwisselen over hoe we de muren in ons eigen leven kunnen slechten.
Meer info: https://www.savannahbay.nl/3-maart-verhalenavond-vrouwen-die-muren-afbreken/?fbclid=IwAR3ZzhGkjV6R8jQBoo5e9yPYVuTS6fMU2fDm4ZjGULWKbUq78vGGRcYv0wABij boekenprogramma Bazarow.LIVE in de Utrechtse centrale bibliotheek zullen de schrijfsters Basje Boer en Femke Brockhus te gast zijn. In haar boek Pose – Over hoe we kijken en wie we spelen analyseert Basje Boer de manier waarop vrouwen gerepresenteerd worden in de popcultuur in het algemeen en films in het bijzonder. Ze onderzoekt hoe de manier waarop vrouwen neergezet worden samenhangt met dominante maatschappelijke verhoudingen, het feit dat vrouwen nog altijd ondervertegenwoordigd zijn in diverse culturele sectoren en de male gaze. Maar ze is ook kritisch als het gaat om de vraag of vrouwen zich niet makkelijk neerleggen bij de rollen die ze opgelegd krijgen. Vinden ze het stiekem niet aantrekkelijk om een passief personage te zijn? Femke Brockhus, door de NRC uitgeroepen tot literair talent 2023, schreef met Kleine haperende vluchten een roman over een vrouw die ontsnapt uit een keurslijf. Ze verdwijnt spoorloos en laat haar man, een architect, en haar dochtertje achter.
Meer info: https://bazarow.com/bazarow-live/

Bij de voorstelling Eros (zie hieronder bij activiteiten) is op 8 maart een uitgebreid contextprogramma met een masterclass, een diner, met aansluitend een verdiepend gesprek met Boukje Schweigman en Susan Smit, en een afterparty. Veel bezoekers willen zelf ook de dansvloer op springen na het zien van de energieke performance Eros. Daarom wordt een fysieke Eros-workshop gegeven door performers Lysanne van Berlo en Boukje Schweigman. In deze training staan vrouwelijke kracht en levensenergie centraal. Hoe kun je die kracht omarmen en plezier krijgen in je eigen sensualiteit? De Masterclass is voor iedereen.
Meer info: https://stadsschouwburg-utrecht.nl/agenda/seizoen-2022-23/eros/

Onlangs uitgebrachte titels
Omdat het bijna boekenweek is, zijn er veel nieuwe titels verschenen. Te veel om allemaal uit te werken, dus daarom een aantal die mij opvielen.
Eerst weer een paar Nederlandstalige romans
– DealersDochter is de nieuwste roman van Astrid Roemer, om wie veel de doen is geweest rond de uitreiking van de Prijs der Nederlandse Letteren afgelopen tijd. De Surinaams-Nederlandse schrijfster is tegelijk een van de meest poëtische en eigenzinnige schrijvers die het Nederlands taalgebied kent. In DealersDochter wordt in Nederland een misdrijf veroorzaakt door twee ambitieuze vaders. Het is een moord op een Surinaamse moeder, om af te rekenen met een informant, en het lijk is weggemaakt. Hoe geborgen ben je dan als dochter van een moordverdachte bij je eigen familie? Hoe kun je vergeten dat je een moeder hebt die is gedood in haar eigen huis terwijl je in de kinderwagen lag te slapen met je vader dichtbij? Is het mogelijk om buiten je geboorteland ergens ‘veilig thuis’ te zijn als je zwart bent en is levensgeluk breekbaar en te herstellen?
– Na 14 jaar is er weer een nieuwe roman verschenen van Minke Douwesz, haar derde: Het laatste voorjaar. Daarin volgt ze de gebeurtenissen die Ese Jelles, lerares Duits, 53 jaar oud, van de ene dag op de andere haar baan doen opzeggen en op de fiets laten stappen, weg van huis, met een hoofd vol malende gedachten. Onderwijsvernieuwing en de dood van haar geliefde Martie zijn de duidelijke aanleidingen voor deze plotselinge stap. Maar er speelt meer. Afwisselend op fietspaden door Duitsland en Polen – richting het huis van Ese’s grote held Anton Tsjechov, in Jalta op de Krim –  laat Minke Douwesz in haar typerende stijl zien hoe het besluit tot deze reis genomen werd. En waar het toe leidt
– Sacha Bronwasser is kunsthistorica en schrijfster. Luister is haar tweede roman, en daarin beschrijft ze het Parijs van nu en dat van de jaren tachtig, tijden van gewelddadige aanslagen. In de proloog spreekt de ik-verteller een zekere Flo aan, die bij een Parijse terreuraanslag gewond is geraakt, en die voordien een belangrijke rol speelde in het leven van de verteller, een voormalig fotografiestudente. Daarna wordt het verhaal verteld van Philippe Lambert, een Parijzenaar die ogenschijnlijk weinig met de verteller en met Flo te maken heeft, maar een intrigerende figuur is. Uiteindelijk komen de mooi opgebouwde verhaallijnen samen, met onderweg machtsconflicten, dreigend misbruik, vriendschap en schuld.
– In Zij. volgt de lezer Ada Peeters, een gelauwerde actrice die in de theaterwereld met veel mannen heeft samengewerkt. Het zweet loopt haar over de rug wanneer zij een monoloog zal houden in de stad waar ‘hij’ woont… Waarschijnlijk zijn schrijfster Maaike Neuville’s ervaringen als film- en theatermaker voor Ada’s belevenissen een dankbare inspiratiebron geweest. Zij. wordt gepromoot als “een boek over intimiteit en overschreden grenzen, zelfs bij wederzijdse instemming. Een verhaal waarin het onderscheid tussen dader en slachtoffer vervaagt, maar niet weggumt. ’Zij’, is dat de hoofdpersoon? Zijn ‘zij’ de mannen? De vrouwen? Aangezien Maaike Neuville evenals Ada actrice is, onder andere in Red Light, ligt een autobiografische lezing voor de hand. Dat Zij. het verhaal van vele Ada’s vertelt, bewijst andermaal de urgentie van deze roman.”
– Eicel volgt het leven van een jonge vrouw aan het begin van haar moederschap. Hoe ze als onzekere studente de angst heeft om te veel te zijn en dus gaat minderen. Hoe ze in een klap verliefd wordt op meneer Zaadcel. Hoe ze tijdens haar zwangerschap begint met meerderen en haar lichaam als jonge moeder in een nieuw licht leert zien, hoewel van rozengeur en maneschijn geen sprake is. Met luchtige geestigheid en een zwierige verteltoon beschrijft Gaia Willemars het leven – de steun die vrienden, filosofie en het Jodendom voor haar vormden – zonder terug te deinzen voor moeilijke onderwerpen als een eetstoornis en het trauma na verkrachting. Het laat zelfs de meest pessimistische lezer achter met hoop.

Vertaalde romans
– Karen Jennings is een Zuid-Afrikaanse romanschrijfster en dichteres. Een eiland is haar 4e roman en gaat over de 70-jarige Samuel die in z’n eentje een vuurtoren voor de Afrikaanse kust bemant. Daar is hij terecht gekomen nadat hij als tegenstander van zijn regime 25 jaar gevangen heeft gezeten en nu een ongestoord leven leidt. Op een dag spoelt een lichaam aan van een man die nog leeft. Samuel verzorgt de vluchteling plichtmatig en als die op krachten komt, voelt Samuel zich al snel bedreigd. Ze verstaan elkaars taal niet, dus communicatie is nauwelijks mogelijk en een aanvaring wordt gevreesd. Wat volgt zijn lang weggestopte herinneringen en vragen als ‘Wat betekent ‘land’, en ‘aan wie behoort dat toe?’ ‘Hoever mag je gaan om ervoor te zorgen dat de plek die van jou is, van jou blijft?’
– In Bij de buren schetst Kristine Bilkau een Duits dorp op het platteland. Julia, eind dertig, en haar man zijn hier naartoe verhuisd omdat de grote stad te duur is geworden. Ze hopen dat het leven hier overzichtelijker en minder hectisch is. Dat het misschien toch nog lukt met hun kinderwens. Julia probeert in het dorp een doorstart te maken met haar keramiekwinkel en onlineshop. De 60- jarige Astrid zoekt een opvolger voor haar artsenpraktijk. Soms kruisen hun wegen elkaar, vaker cirkelen zij onopgemerkt om elkaar heen en doen hun best om hun teleurstellingen voor elkaar te verbergen, en de moed erin te houden. Net als in haar debuut De gelukkigen weet Kristine Bilkau de verborgen aardverschuivingen, groeiende eenzaamheid en onzekerheid in een (vrouwen)leven neer te zetten. Is er iets verloren gegaan? En wat dan
–  Eleanor Catton schreef eerder de spannende roman Al wat schittert rond de goudkoorts in het Nieuw-Zeeland van de 19e eeuw. In Het Woud van Birnam vertelt de Nieuw Zeelandse schrijfster het verhaal van de Mira Bunting, die samen met vrienden een guerrillatuindersgroep oprichtte, Het Woud van Birnam. Dit ongeregelde collectief van bevriende kunstenaars plant gewassen op verwilderde plekken: in bermen, verlaten parken en niet-onderhouden tuinen, om er later van te oogsten. Jarenlang komen ze niet uit de kosten, maar dat lijkt te gaan veranderen als Mira een gouden kans in de schoot geworpen krijgt. Ook Robert Lemoine, een mysterieuze Amerikaanse miljardair, heeft zijn oog laten vallen op de boerderij en het bijbehorende land. Hij wil er een bunker bouwen waar hij veilig zal zijn als het einde der tijden er is. Maar wie is te vertrouwen?
– Als winnares van de Nobelprijs voor de Literatuur 2022 staat Annie Ernaux momenteel veel in de belangstelling en verschijnen nieuwe vertalingen. De jongeman is een novelle van 48 bladzijden, inclusief nawoord, die ”uitnodigt tot langzaam en precies lezen. Annie Ernaux vertelt summier (en in de eerste persoon enkelvoud) over een voorbije liefdesrelatie met een dertig jaar jongere man. Zijzelf is dan al bijna zestig. In compacte, intense, uiterst efficiënte zinnen zoekt ze naar een antwoord op de vraag wat er in die relatie op het spel stond. Voor haarzelf was dat herleven: zich opnieuw jong voelen, maar ook ingewijd worden in haar eigen verleden. De jongeman is een sleutel tot het lezen van Ernaux’ werk. Al haar thema’s komen in deze miniatuur samen: tijd, herinnering, liefde, maatschappij, en hoe haar leven steevast in het teken staat van het nog te schrijven boek. “Vaak heb ik de liefde bedreven om mezelf tot schrijven te dwingen.”, is een uitspraak van haar.
– Met De vrouw die de wereld verenigde schreef de Deens-Koreaanse Eva Tind een biografische roman over een unieke vrouw, een van de belangrijkste vrouwelijke wetenschappers van de 20e eeuw: de Deense zoöloge Marie Hammer (1907-2). Marie Hammer reisde meer dan 40 jaar lang de wereld rond met één doel: ze wilde bewijzen dat de continenten van de wereld ooit met elkaar verbonden waren geweest. Tegelijkertijd droomt ze van een gezin. Tegen de normen van die tijd in dringt ze er echter op aan dat haar man haar onderzoek nooit in de weg mag staan. Als eerste vrouw neemt ze in 1932 deel aan de 7e Thule-expeditie van Knud Rasmussen. Sindsdien spaart ze geld voor haar eigen expedities van een maand en schrijft ze thuis, aan de keukentafel met vier kinderen om haar heen, haar proefschrift. Bijna vijftig jaar na haar eerste expeditie slaagt ze erin de wereld te verenigen, maar tegelijkertijd moet ze erkennen dat het gezin tijdens haar afwezigheid uiteen is gevallen.
Ook verschenen:   
–  Vuur van de Duitse Shida Bayzar gaat over drie hartsvriendinnen die altijd en overal bevraagd worden vanwege hun afkomst,
– Hoeveel ik van je hou van Esther Freud gaat over twee vrouwen die op een cruciaal moment in hun leven (terug) naar Ierland verhuizen in de hoop dat het daar beter zal gaan.
– De blik van Medusa is een ontroerende en speelse hervertelling van het verhaal van Medusa. Natalie Haynes heeft als missie om nieuw licht te werpen op vrouwelijke personages in Griekse mythen.
– Tabita van Iben Mondrup is een Deense, intense en intelligente roman over het leven in een gezin waarin de kinderen moeten vechten voor zichzelf én voor elkaar.
– In haar schoenen van Jojo Moyes heeft als ondertitel: Twee vrouwen. Twee levens. Eén vriendschap die alles verandert.
– De Pakistaanse Kamila Shamsie schreef eerder Huis in brand. Beste vrienden gaat over 2 vriendinnen die vanuit Pakistan naar London zijn verhuisd en daar geconfronteerd worden met hun verschillende achtergrond
– De kinderen zijn koning van Delphine de Vigan is roman met een felle kritiek op sociale media en een samenleving die steeds narcistischer lijkt te worden. Waarin alles en iedereen, zelfs kinderen, ten dienste komt te staan van likes en views.
– Holly Williams De beste tijd voor de liefde
– Lorena Hughes De Spaanse dochter
– Josefine Klougart Dit zou allemaal van jou kunnen zijn
– Adania Shibli Een klein detail

Poëzie
– De dichtbundel Zam Zam verschijnt bij het afscheid van Anne Vegter als stadsdichter van Rotterdam. Het bevat niet alleen al haar Rotterdamse gedichten: beeldend kunstenaar Kamiel Verschuren maakte een fotoverslag van de stad aan de Maas, en compagnon Xandra Nibbeling schreef een begeleidend essay. Rotterdam is ‘snel en vernieuwend’ en bekend om zijn havens en moderne architectuur. Alles lijkt er groot en fonkelnieuw, maar er is ook armoede, dakloosheid, isolement. Anne Vegter woont al dertig jaar in Rotterdam en onderzocht welke verhalen verteld moesten worden. Als stadsdichter doorkruiste ze de hele stad. Geflankeerd door kunstenaars bewerkte ze Rotterdam tot een levend atelier. Na een bezoek aan een wijk schreef ze nu eens lyrische, dan weer verhalende, soms activistische gedichten over en voor de stad.
– Antjie Krog is uitgegroeid tot een van de meest geliefde dichters in Nederland. In haar nieuwste bundel  Plundering heeft ze moeite om aan het schrijven te komen, om te kunnen spreken in een taal en in een wereld vol valkuilen. Het lijkt alsof het einde van alles, zelfs het einde van de taal, haar op de hielen zit. Krog gaat een gesprek aan met de lezer, waarin ze zichzelf afvraagt hoe door te leven in deze wereld en welke vragen wij onszelf zouden moeten stellen. Op haar kenmerkende en overtuigende wijze schrijft ze over de broosheid én onsterfelijkheid van de mens. Soms zit er een verbeten wanhoop in de toon van de dichter, maar uiteindelijk is er ook altijd voorzichtige hoop. Sober, ontroerend, kwetsbaar, recht uit het hart, en een actueel statement, tegen de achtergrond van een geplunderde wereld.
– Noem ons wat we dragen is de debuutbundel van Amanda Gorman, die in een twee-talige editie is verschenen en 432 bladzijden telt. “In de bundel, die ook het inaugurele gedicht The Hill We Climb bevat, beschrijft de Amerikaanse dichteres het verhaal van een verloren tijdperk. Ze transformeert collectieve gevoelens van rouw over de globale pandemie in een boodschap van hoop en kracht. De bundel zit vol met energie en muzikale taal en onderzoekt thema’s als identiteit en geheugen. De gedichten markeren een belangrijk moment van bewustwording in onze maatschappij, en zijn daarnaast volledig tijdloos. Amanda Gorman is daarmee zowel een chroniqueur van het verleden als de stem van onze toekomst.” (omslagtekst)
Ook verschenen:
– Simones en Dainina van Liesbeth Lagemaat is een epische gedicht waarin Heer Kraai van boven neerkijkt op het gepeupel. Hij is niet erg onder de indruk van het aardrijk, totdat hij Dianina opmerkt.
– Honger, heteronormativiteit & het heelal is het poeziedebuut van Lies Gallez waarin ze het kleine ik plaatst tegenover de ander, die zo verschillend en tegelijkertijd ontzettend gelijkend is, en later tegenover de grote, mooie, moeilijke wereld waarin we leven.
– Tijgerbrood van Ruth Lasters gaat over het verlangen om voor altijd toevlucht te kunnen zoeken en op te lossen in pure vorm, in woordenloosheid. De dichteres, leerkracht, kindervrije vrouw, partner, pacifiste, klimaattobber en kunstliefhebber werden samengekneed tot één wezen dat haar hoop, bekommernissen en angsten meer en meer durft te erkennen als die van iedereen.

Verhalen
– “Liefde kan ingewikkeld zijn, maar vriendschap is nog een stuk lastiger. Wat doe je als je al tweeëntwintig jaar bevriend bent maar steeds een vervelend gevoel aan een afspraak overhoudt? Wie van je vrienden verdraag je twee weken op reis? Waar vind je nieuwe vrienden als je oude vrienden kinderen krijgen? Kun je je zomaar bij een bestaande vriendinnengroep aansluiten? In debuutbundel We hebben het over je gehad beschrijft Stéphanie Hoogenberk haar in verhalen gevatte ervaring met vriendschappen. Ze doet dat geestig en genadeloos, over haar vriendinnen, maar ook over zichzelf.” Cirkelen de verhalen om de kern van het bestrijden van ’die verdomde’ eenzaamheid heen?

Non-fictie
– Moeder en pen is het langverwachte vervolg van de dagboeken van Mensje van Keulen. Eerder verschenen Alle dagen laat (2006) over 1976 en Neerslag van een huwelijk (2018) over de jaren 1977-1979.  Nu betreft het de periode 1979 -1983, pal na haar scheiding en de geboorte van haar zoon. Ze is een meer dan gevierd schrijfster en houdt zich staande als alleenstaande moeder, als schrijfster en als vrouw. Liefde speelt een grote rol in deze jaren, de onvoorwaardelijke liefde voor het kind, het verdriet over de beëindigde liefde, de vluchtige liefde voor de mannen die haar pad kruisen en een nieuwe liefde. Mensje van Keulen schrijft over de jaren ’70 en ’80, maar het levert vragen op waar vrouwen en schrijvers ook vandaag de dag mee worstelen. Zoals altijd is Mensje van Keulen ook hier actueel. ”Een werk vol sneren, hatelijkheden en idiote fratsen.”
– “Feminisme betekent voor mij niet dat vrouwen beter of anders zijn dan mannen, of per definitie slachtoffer, of behept met moederlijkheid, zorgzaamheid en vredelievendheid. Het betekent niet: wat vrouwen doen, is welgedaan. Het betekent dat ik de leefdomeinen en kwaliteiten die aan de seksen worden toebedeeld, consequent opvat als historische, politieke en culturele verschijnselen. “Echt mannelijke” en “echt vrouwelijke” eigenschappen bestaan niet. Vrouwen en mannen verschillen onderling meer van elkaar dan groepsgewijs.”  Vanuit deze achtergrond maakt Jolande Withuis in Vrouw en vrijheid een rondgang langs onderwerpen als de biografie, borstkanker, geheim agenten, vrouwenvoetbal en werklust, en langs eigenzinnige vrouwen als Simone de Beauvoir, Jeanne Bieruma Oosting, Carry van Bruggen, Ana Pauker en Sylvia Plath. Tegelijk analytisch én persoonlijk, scherp én geestig.
– Neske Beks biedt in De kleine Morrison een wegwijzer in het werk van de beroemdste vrouwelijke Zwarte schrijver uit de moderne literatuurgeschiedenis,Tony Morrison. Ze introduceert Tony Morrisons leven en werk en laat zien dat de schrijfster in alles wat ze doet uitnodigt tot zélf kritisch nadenken over taal, structuur, macht, gender, ras, recht en onrecht, Zwart-zijn, de witte blik en de betekenis van orale en geschreven verhalen. Vanaf haar eerste roman Het blauwste oog koos ze ervoor om niet uit te leggen hoe het was om zwart te zijn, maar om haar lezers erin onder te dompelen.Aan de hand van citaten van maakt Neske Beks de lezer deelgenoot van haar eigen nog onvoltooide zoektocht: waaróm galmen Morrisons zinnen zo lang na in haar hoofd? Waaróm voelt ze zich zo thuis in haar romans?
– Mineke Schipper is bij haar onderzoek voor  gestuit op frappante verschillen met weduwnaars. Verlies van een levenspartner is van oudsher voor mannen vertaald in nieuwe vrijheid en voor vrouwen in rampzalig statusverlies. Hiërarchische beeldvorming is het gevolg van macht. Weduwen kregen speciale rouwrituelen en afzondering opgelegd, en hun rouwkleren dienden als gevarendriehoek. Onbeheerde vrouwelijkheid baarde zo veel angst dat een weduwenvagina op slot moest, tijdelijk of levenslang. Pesterijen en verdachtmaking van moord of hekserij – want waarom was hij doodgegaan en niet zij? – maakten dat velen wanhopig hun dode man achternagingen. De onthutsende mondiale erfenis mbt weduwen is nooit echt in kaart gebracht. Ingeroeste opvattingen lijken echter langzaam te veranderen. En weduwen veranderen zichtbaar mee.
– Sofonisba Anguissola (ca. 1532-1625) is een van de meest succesvolle kunstenaars van de Renaissance en werd door haar tijdgenoten geprezen om haar talent en creativiteit. Ze werd omschreven als ‘la più illustre Pittrice d’Europa’: de beroemdste vrouwelijke schilder van Europa. Haar figuren zijn levensecht, haar stofuitdrukking is meesterlijk en haar vernieuwende composities worden door de belangrijkste hoven van Europa bewonderd. Ze werd omschreven als een wonder. Sofonisba Anguissola. Portrettist van de renaissance illustreert hoe vernieuwend ze was en hoe ze uitgroeide tot een van de beroemdste portretkunstenaars van de Italiaanse Renaissance. Het bevat essays waarin uitgebreid wordt ingegaan op haar leven, haar carrière en haar artistieke ontwikkelingen. Rijk geïllustreerd met de prachtige schilderijen van deze bijzondere vrouwelijke kunstenaar.
– Vanaf het moment waarop Hella Haasse in 1938 op 20-jarige leeftijd vanuit Nederlands-Indië in Nederland aankomt om te gaan studeren, schrijft ze haar ouders over haar nieuwe, onwennige leven. Vertelt ze aanvankelijk op luchtige toon hilarische anekdotes, al snel is er door de Tweede Wereldoorlog en vervolgens door de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog geen briefverkeer meer mogelijk. Haar vader en moeder, ieder in een ander jappenkamp geïnterneerd, zullen pas jaren later lezen hoeveel ingrijpends er in het leven van Hella heeft plaatsgevonden: haar huwelijk, de Hongerwinter, de geboorte van haar eerste twee dochtertjes, van wie de oudste als peuter overlijdt, en haar debuut als schrijfster van Oeroeg. Ik stuur deze brief maar op goed geluk weg. Brieven 1939-1950  bevat de bewaard gebleven brieven van de jonge Hella S. Haasse aan haar ouders en schoonouders.
Ook verschenen:
– In De vele levens van Rosey Pool beschrijft Lonneke Geerlings een vrouw die het werk uitgaf van Afro-Amerikaanse dichters toen bijna niemand daar nog naar omkeek, die een Londense ‘salon’ voor zwarte kunstenaars runde en een van de aanjagers was van de Amerikaanse burgerrechtenbeweging.
– In Goed komen schrijft Joy Delima haar zoektocht naar seksueel genot, met als rode draad het leren begrijpen van haar lijf.

Activiteiten in Utrecht en daarbuiten:
– Op 19 maart ontvangt ILFU de Canadese schrjfster  Margaret Atwood ter gelegenheid van de publicatie van haar nieuwe verhalenbundel Besjes in het bos. In de popzaal van TivoliVredenburg zal ze in gesprek gaan met Janine Abbring. Margaret Atwoord behoeft als schrijfster van o.a. Het verhaal van de dienstmaagd en De testamenten waarschijnlijk weinig toelichting. In 2020 maakte ze voor ILFU de Belle van Zuylenlezing die ze door de coronamaatregelen destijds via een liveverbinding vanuit Canada voordroeg. Nu zal ze er zelf zijn.
Meer info: https://ilfu.com/agenda/ilfu-book-talk-margaret-atwood
– De dames van Maatschappij Discordia zijn op 22 en 23 maart weer in theater Kikker (Utrecht) met hun nieuwe voorstelling vanuit vrouwelijk perspectief, Weiblicher Akt 12: brief aan Freud. Eerder stonden o.a. Susan Sontag en Elfriede Jellinek centraal, nu is dat de vraag van de grote psychoanalyticus ’Wat wil een vrouw?’, maar zeker is ook aan de orde ’wat niet?’ Daar gaat het over en dus ook over psychoanalyse, over realiteitszin, over doodsdrift, over penisnijd, over Oedipus, over toneel, over dromen, over vrouw zijn, over #metoo én over zichzelf. Beide Discordia vrouwen laten ‘een 21e-eeuwse vrouw’ brieven schrijven aan een zekere Sigmund en zijn benieuwd wat hij terugschrijft.
Meer info: https://www.theaterkikker.nl/agenda/weiblicher-akt-12-brief-aan-f-24702
– Eros is een coproductie van twee Utrechtse gezelschappen: Schweigman (fysiek-zintuiglijk, ritueel werk) en DOX (met de focus op jongerencultuur en urban dans(theater)).  Op 2 t/m 5, en 8 t/11 maart organiseert de Stadsschouwburg Utrecht deze voorstelling, waarin het vrouwenlichaam wordt gevierd, op locatie elders in de stad. Zes gaan vrouwen op zoek naar de kracht en het plezier van hun sensualiteit. In een eigentijds ritueel gaan de remmen los en wordt vrouwelijkheid in al haar facetten gevierd.
Meer info: https://stadsschouwburg-utrecht.nl/agenda/seizoen-2022-23/eros/
– Nog meer eros, maar dan in de beeldende kunst: Verleiding en het (eigen) vrouwenlichaam staan centraal in het werk van Madeleine Berkhemer (1973-2019). Kunsthal Rotterdam presenteert t/m 7 mei een overzicht van het werk van deze Rotterdamse kunstenares. Madeleine Berkhemer werkte op het snijvlak van beeldende kunst, media, mode en performance. Haar veelzijdige oeuvre bestaat uit onder andere expliciete erotische tekeningen en pin-upfoto’s, marmeren beelden, gebruiksvoorwerpen, installaties, collages en kunstwerken voor de buitenruimte. Ook maakt ze abstracte sculpturale installaties, waarin erotiek nog steeds een belangrijke rol speelt, verbeeld door middel van pantystof en ronde vormen. Haar alter ego’s Milly-Molly-Mandy vormen de rode draad in haar werk. Ze gebruikt deze drie verschillende personages om de grenzen van zichzelf en haar kunst te onderzoeken.
Meer info: https://www.kunsthal.nl/nl/plan-je-bezoek/tentoonstellingen/madeleine-berkhemer/
– In Stedelijk Museum Schiedam is t/m 25 juni de solo-tentoonstelling We Once Were One te zien met het veelomvattende werk van Femmy Otten. Femmy tekent, schildert, maakt sculpturen en muurschilderingen en figureert in haar eigen performances. Haar werk gaat over thema’s als lichamelijkheid en de manier waarop emoties en herinneringen fysiek met ons versmelten en worden doorgegeven. In de kern vraagt ze aandacht voor het – vaak vrouwelijk – lichaam. In We Once Were One voert de kunstenaar een ferm pleidooi voor kwetsbaarheid en intimiteit in een verharde en grillige tijd. De tentoonstelling is ingericht als totaalinstallatie, waarin nieuwe werken worden gecombineerd met bestaand werk.
Meer info: https://www.stedelijkmuseumschiedam.nl/tentoonstelling/we-once-were-one/
– Het artistiek diverse Likeminds presenteert SISTERS, een programma over womanhood en de onderlinge verbondenheid tussen vrouwen wereldwijd; en ook over een eeuw aan vrouwenprotesten en het doorbreken van spirituele blokkades. Op het toneel staan drie actrices van verschillende generaties. Ze herontdekken de spirituele kennis die ze hebben geërfd aan de hand van een oud fotorolletje. Een rolletje dat fotograve Ziva op de slaapkamer van haar dochter vond, maar waarvan de oorsprong onduidelijk is. Ze ontdekt een oude foto van haar oma, beelden van een pubermeisje dat lijkt op haar eigen dochter, maar ook foto’s van volslagen vreemden. Wie is de fotografe? En wat verbindt de vrouwen met elkaar? SISTERS speelt t/m 12 maart in theater Bellevue (A’dam), en misschien later nog elders?
Meer info: https://www.theater.nl/sisters-likeminds/?start=10#showblock

Bibliotheeknieuws:
– In maart zal de bibliotheek open zijn op de aangegeven tijden. Iedereen die wil komen rondkijken en/of boeken lenen en terugbrengen is van harte welkom.
– Jonna heeft een eerste opzet gemaakt om de nieuwsbrief in een praktischer en aantrekkelijker jasje te gieten. We hebben dit inmiddels aan een aantal meer of minder trouwe nieuwsbrief-lezers voorgelegd en uitgebreid reactie gekregen, en er is zelfs hulp en ondersteuning aangeboden. Daar zijn we natuurlijk heel blij mee! Als iemand spontaan iets wil laten weten over een betere vorm of inhoud van de nieuwsbrief, we horen het graag.

Nieuwe boeken in de bibliotheek
Dans om het hart van Dola de Jong, Achteraf bezien van Elizabeth Jane Howard, Hormonen in de nacht van Lu Min, Omdat mijn lichaam het wil van Esmee Schenk de Jong, Kindertijd en Afhankelijkheid van Tove Ditlevsen, Gaan, gingen, gegaan en Het verhaal van het oude kind van Jenny Erpenbeck en Ik stuur deze brief maar op goed geluk weg. Brieven 1939-1950 van Hella Haasse.

Nieuwe recensies van deze maand als link bijgevoegd:
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2023/02/02/leven-in-de-verbeelding-door-aleid-truijens/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2023/02/23/terug-naar-insulinde-door-elle-van-rijn/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2023/02/26/omdat-mijn-lichaam-het-wil-door-esmee-schenck-de-jong/

De leenbijdrage voor 2023 is opnieuw vastgesteld op € 26,-. Je kunt hiervoor onbeperkt boeken lenen en/of vriendin/vriend van de bibliotheek zijn. Iedereen die boeken leent en/of wil gaan lenen wordt vriendelijk verzocht dit bedrag over te maken op ons banknummer NL18 RABO 0366 0430 05 ten name van Stichting Es Scent ovv naam en ‘leenbijdrage 2023’. Meer overmaken om de vrouwenbibliotheek extra te ondersteunen mag natuurlijk altijd.
Eenmalig een boek lenen kan ook. De bijdrage hiervoor is € 1,- per boek, met een startbedrag van € 5,- per kalenderjaar.
Op www.vrouwenbibliotheek.nl is meer informatie over de bibliotheek te vinden en veel recensies, de nieuwsbrief is ook te lezen via onze website.

Marjolein Datema                                                            Utrecht, 27 februari 2023

Er wordt heel wat afgelachen in zij, de nieuwste roman van Helle Helle. Dat terwijl er eigenlijk helemaal niet zo veel te lachen valt. ‘Zij’ zijn een meisje van 16 (‘ze’) en haar 41-jarige moeder (‘haar moeder’). Laatstgenoemde krijgt aan het begin van de roman te horen dat ze ongeneeslijk ziek is.

Het contrast met haar dochter kan bijna niet groter. Zij gaat naar een nieuwe school, staat aan het begin van een nieuw leven met nieuwe vrienden, feestjes, alcohol en jongens. Over de ziekte van haar moeder praat ze niet. Niet met haar nieuwe vrienden, maar ook niet met haar moeder. Moeder en dochter praten überhaupt niet veel, en als ze praten, is het veelal over trivialiteiten. Ze praten opvallend vaak over eten, lachen veel, huilen zelfs van het lachen. Maar als de dochter wil weten hoe het met haar moeder gaat, belt ze stiekem als iemand anders naar het ziekenhuis in plaats van het haar moeder te vragen.
“Haar moeder komt thuis, ze zetten koffie, doen ook het licht aan. Ze kijken uit het raam, praten onder andere over guirlandes. Haar moeder wil met het eten aan de gang en loopt naar de keuken. […] Dan gaat de telefoon, het is de verpleegster, ze is Zweeds of Noors. Ze spreekt duidelijk, maar bedachtzaam. Ze leest ook voor uit het dossier. De patiënt toont grote verbazing over de ernst van de ziekte. Haar moeder snelt de kamer in met twee aardappelen. Ze merkt dat er een telefoongesprek gaande is en sluipt weer weg. Nu verandert de muziek, ze hoort haar moeder weer meezingen. Ze kunnen verlichten, maar niet genezen. […] Het kan een halfjaar duren, misschien een jaar. Dan gaan ze eten. Dan eten ze.”     (pag 47)

Als er maar niet over de ziekte gepraat wordt, bestaat de ziekte ook niet – zo lijkt het. De minimalistische stijl die zo kenmerkend is voor Helle Helle is in deze roman in zekere zin ook symbolisch voor de relatie tussen moeder en dochter. Er wordt weinig gezegd, maar juist dat wat je tussen de regels door leest en dat wat er niet gezegd wordt, zit vol betekenis.

Niet alleen moeder en dochter doen er alles aan om moeders ernstige ziekte te ‘vergeten’ en ontkennen, maar ook stijltechnisch en op metaniveau wordt ze op alle mogelijke manieren in leven gehouden.
Het is bijvoorbeeld veelzeggend dat alle nevenpersonages namen of bijnamen en uiterlijke kenmerken hebben, maar juist moeder en dochter gedurende de hele roman naamloos blijven. Als gevolg hiervan is het ook niet altijd duidelijk naar wie van de twee er verwezen wordt en worden ze als het ware één, smelten ze samen. Bovendien worden moeder en dochter ook regelmatig letterlijk beschreven als een ‘ze’, een soort twee-eenheid:
“ De woonkamer is geschilderd naar voorbeeld van een kandelaar. Die is oudroze, maar ze laten de kaars niet branden. Ze steken hem twee keer aan, maar dan komen ze erachter dat hij roet. Ze zijn vaak bij het raam te vinden, en op de bank, en met de weekkrant.”   (pag 6)

Met de dood van de een zou ook (de ander in) deze twee-eenheid niet meer kunnen bestaan. Het ‘zij’ uit de titel (het Deense ‘de’ heeft niet de dubbele betekenis die het Nederlandse ‘zij’ heeft, maar verwijst enkel naar de meervoudsvorm) heeft eenzelfde effect. Ook dit ‘zij’ houdt de op sterven liggende moeder als het ware in leven – zonder haar zou er immers ook geen ‘zij’ meer zijn.

In 2011 verscheen Helle Helle’s roman Dette burde skrives i nutid (Dit zou in de tegenwoordige tijd geschreven moeten worden) en juist dat is precies wat Helle Helle in haar nieuwste roman doet: zij is geheel in de tegenwoordige tijd geschreven. Dit levert soms geforceerde zinnen op die niet aan iedere lezer besteed zullen zijn: “Vorige week komt hij aanhollen […]” (pag 38), “[…]  Een uur geleden begint de vakantie”, “De eerste keer is vorige week […] (allebei pag 81), “[…] de lamp gaat gisteren stuk de lamp” (pag 115).
Helle Helle vraagt veel van haar lezer en het is even wennen, maar deze ontkenning van toekomst en verleden werkt wel: er is geen verleden, er is geen toekomst, er is alleen het nu waarin de moeder nog in leven is. Zij kent überhaupt geen duidelijk begin of einde – de roman eindigt waar deze ook begint. Zo wordt een ogenschijnlijk chronologisch verhaal een circulaire vertelling waarin de moeder krampachtig in leven wordt gehouden.

Wat er in het verleden allemaal gebeurd is, komen we ook niet te weten. Wel het om onduidelijke redenen om de haverklap verhuizen – het ene appartement is nog troostelozer dan het andere. Er is geen vader in beeld, er zijn geen familieleden op wie ze kunnen bouwen, en ook bij haar nieuwe vrienden lijkt het meisje nooit écht aansluiting te kunnen vinden. Moeder en dochter hebben vooral elkaar – en ongeacht alle misère, samen redden ze het wel.

Op het eerste oog lijkt er misschien niet veel te gebeuren en is zij vooral een beschrijving van het alledaagse, vol triviale gebeurtenissen en nietszeggende gesprekken. Toch is de tragiek aldoor aanwezig. Beter gezegd: juist de ogenschijnlijke nietszeggendheid maakt alles extra pijnlijk en het stille, verborgen verdriet van de dochter nog hartverscheurender.

Als moeder in het ziekenhuis ligt en haar dochter geld geeft voor eten, besluit ze “als verrassing” te proberen om het al die tijd zonder geld te redden en leeft ze op restjes. Zonder haar moeder kruipt de tijd, komt ze de dagen amper door:
“Ze moet nog een paar uur wakker blijven. Als ze morgen te vroeg wakker is, wordt de zaterdag veel te lang en ze weet niet wat ze moet doen. Behalve de sokken wassen in het teiltje heeft ze geen plannen”. pag 115)

De tijd doden met het opzoeken van namen in het telefoonboek, een vogelkooi zonder vogel, stiekem huilen in een muts in de kledingwinkel – bij Helle Helle zit de tragiek in de details.
zij is geen dikke roman, wel een roman waar je als lezer de tijd voor moet nemen. Het is een klassieke Helle Helle roman, maar wel eentje die net wat meer vraagt van de lezer. Toch, dit is het zeker waard. Terugbladeren en herlezen maakt zij eigenlijk alleen maar beter – en mooier.

Uitgeverij      Querido, 2019
Pagina’s        169
Vertaald         uit het Deens door Kor de Vries (de)
ISBN              978 9021 416 717

Recensie door Kyra, januari 2019