Augustus (openings)nieuwsbrief
Beste leensters en andere belangstellenden,
Vrouwen op de Olympische Spelen
London lijkt sinds dit weekend even het middelpunt van de (sport)wereld. 2012 wordt het eerste jaar in de Olympische geschiedenis dat alle deelnemende landen ook vertegenwoordigd worden door een of meerdere vrouwen. In de afgelopen maanden hebben Qatar, Brunei en tenslotte Saoedi-Arabië aangekondigd om te stoppen met hun traditie alleen mannen af te vaardigen. De Arabieren hebben iedereen tot het laatste moment in onzekerheid gelaten over hun besluit en een aantal voorwaarden gesteld, wat betreft kleding, toestemming van en vergezeld worden door een verwante en geen contact met mannelijke sporters. De werkelijkheid van de rechten van vrouwen lijkt ook hier misschien mooier dan hij is. De motieven van de betreffende landen om hun beleid te wijzigen hebben andere achtergronden: het ‘in huis kunnen halen’ van de organisatie van de Spelen, de dreiging om als land uitgesloten worden van deelname e.d.
Een en ander staat nog ver af van de benadering 
die Martha Nussbaum beschrijft in haar onlangs in Nederlandse vertaling uitgebrachte Mogelijkheden scheppen. In haar studie betoogt ze dat het heersende denken een ontwikkelingsbeleid heeft opgeleverd waarin nauwelijks aandacht is voor elementaire menselijke behoeften als waardigheid en zelfrespect. Martha Nussbaum ontwikkelde samen met o.a. Amatya Sen (Nobelprijswinnaar) een alternatief model waarmee de stand van de menselijke ontwikkeling kan worden bepaald, en toegespitst op vrouwen uitgaan van de eenvoudige vragen: ‘wat kan elke vrouw doen en zijn? Welke reéle mogelijkheden staan voor haar open? Welke minimale voorwaarden moet een overheid scheppen voor een menswaardige ontwikkeling?’ En dan gaat het natuurlijk om veel meer dan mogen meedoen aan de Olympische Spelen
Over de Olympische geschiedenis: het gebruikelijke verhaal is dat de originele Griekse Olympische Spelen (776 vC tot 393nC) werden opgedragen aan de Olympische goden Zeus en Hera en dat alleen mannen mochten meedoen. Getrouwde vrouwen mochten zelfs niet in het publiek zitten, maagden en prostituees wel. Deze geschiedschrijving gaat uit van de patriarchale Griekse mythen. Maar er zijn ook andere verhalen. Robert Graves schrijft in zijn boek Griekse Mythen dat de Olympische Spelen al veel ouder zijn en hun oorsprong hadden in een wedloop waarbij de meisjes streden om het voorrecht de priesteres van de maangodin Hera te worden. En dat aangezien deze gebeurtenis plaats vond in de maand “Parthenois’ (= “van de maagd”) de wedloop waarschijnlijk jaarlijks werd gehouden. Later, toen de “Heraea Spelen” om de vier jaar werden gehouden, kwam elke keer een college van 16 vrouwen bijeen die een jurk voor Hera weefden en mogelijk om de beurt assistente waren van de hogepriesteres.
Toen Pierre de Coubertin in 1896 de Spelen nieuw leven in blies wilde hij niet dat vrouwen zouden deelnemen. Na veel heftige discussies mochten in 1900 vrouwen meedoen aan zeilen, tennis en golf. Het heeft lang geduurd voordat de meeste sporten ook werden opengesteld voor vrouwen (London 1948: 5). Nederlanders hebben dit jaar het meeste vertrouwen in de vrouwelijke sporters als het gaat om medailles winnen. En dat lijkt voorlopig terecht.
Bij het rond zoeken op internet vond ik een bevestiging van vrouwelijke atleten in de oudheid op de site van het museum van de vrouw in Echt (L). Tijdens een interview over de tentoonstelling ‘Lang leve lingerie’ wordt verteld dat de eerste gevonden beha dateert uit 2500 vC, die gedragen werd door Griekse (en Romeinse) atletes. De tentoonstelling, waarin lingerie zich vanaf 1850 heeft ontwikkeld, duurt tot 31 december.
Bij uitgeverij de Geus is, vertaald uit het Zweeds, een biografie uitgebracht over Aung San Suu Kyi: strijd voor de vrijheid in Birma. Vorige maand bezocht Aung San Suu Kyi voor het eerst sinds 24 jaar Europa. In 1991 had zij de Nobelprijs voor de Vrede gewonnen. Zij kon die destijds niet zelf komen ophalen omdat ze onder huisarrest was geplaatst door de Birmese militaire junta. Later durfde ze het land niet uit uit angst dat ze niet meer terug zou mogen keren. Nu ze in april gekozen was in het Myanmarese parlement durfde ze het aan en heeft verschillende landen bezocht. Schrijver Jesper Bengtsson schildert “‘een geloof-waardig portret’ van deze moedige unieke vrouw. Hij sprak na haar vrijlating lang en intensief met haar. Wat maakt dat zij zoveel van haar persoonlijk leven heeft opgeofferd voor haar land?
Ook vertaald, voor het eerst in het Nederlands, is de roman waarmee Christa Wolf (Duitsland/DDR 1929) in 1963 doorbrak, De gedeelde hemel. Het is de geschiedenis van 2 Oostduitse geliefden begin 60-er jaren. Naarmate de idealistische, maar ook kritische Rita steeds meer betrokken raakt bij de arbeiders in de fabriek, wordt de verbitterde Manfred steeds cynischer en gedesillusioneerd over zijn perspectieven in Oost-Duitsland. Hun relatie begint barsten te vertonen. Christa Wolf, eind vorig jaar overleden, schrijft hier al op karakteristieke wijze over controversiële thema’s in die tijd. Haar laatste boek, “Stad der Engelen of The Overcoat van Dr Freud” is vlak voor haar overlijden uitgekomen en heel verschillend ontvangen. Haar eigen geschiedenis met de Stasi, waar ze een aantal jaar voor heeft gewerkt, vormt de basis voor de roman. Een moedige afrekening met haar geschiedenis? Of een ongeloofwaardige zelfanalyse?
Bijzondere onlangs uitgebrachte boeken
– Het begon met een ster van Helga Weiss, een Tsjechische kunstenares (1929). Ze documenteerde haar leven in concentratiekampen in tekeningen en een dagboek. Een interview met haar in de VPRO – gids nr 24 (juni 2012).
– Laat de honden waken van de Canadese Madelein Thien (1974). Een aangrijpende, niet sentimentele roman over een Cambodjaanse immigrante die haar man en kind verlaat gekweld schuldgevoel m.b.t. haar verleden waarin haar familie allerlei verschrikkingen niet overleeft en zij wel.
– Papieren kind van Randy Susan Meyers, een verhaal over 3 vrouwen die een band hebben met en houden van hetzelfde kind, vanuit heel verschillende perspectieven.
Activiteiten in Utrecht en daarbuiten
– In samenwerking met de tot 7 oktober verlengde tentoonstelling Vrouwen voor het voetlicht in het Catharijneconvent wordt er stadswandeling aangeboden met bezoek aan het museum, waarbij wordt kennisgemaakt met bijzondere vrouwen uit de Utrechtse geschiedenis. Data: 11 augustus, 15 september en 6 oktober. Zie ook: www.catharijneconvent.nl
– Zondag 5 augustus vindt de 2e dag van festival In vervoering plaats in park Lepelenburg. Het festival heeft de bedoeling muziek, theater, kunst en literatuur naar de mensen te brengen. Aanvankelijk letterlijk met een paardenwagen als podium of om publiek te vervoeren naar verrassingsoptredens op bijzondere locaties. Dit jaar zijn er diverse muzikale optredens, o.a. van Aafke Romeijn en Laura Arkana. En daarnaast verschillende andere (literaire) acts. Annet Bremen vervoert je per bootje langs de kunstroute en zal eigen poëzie voordragen. Met schrijfster Maaike Bergstra en regisseuse Karlijn Kistemaker kan je meefietsen op de teksttandem en verhalen vertellen/horen. Desiree van Haaren zal zich vanuit de lucht storten voor een hilarische monoloog ‘Cupido’. Jente de Jong zal in haar monoloog ‘Iets met liefde’ een vrouw laten zien die probeert de controle en zichzelf terug te vinden als haar man haar heeft verlaten. Een handjevol talentvolle jonge schrijvers en dichters, waaronder Ellen Deckwitz, Eva Meijer en Sterre van Rossem zullen je per bakfiets vanuit het centrum vervoeren naar Lepelenburg en tijdens de rit voordragen uit eigen werk. Zie ook www.in-vervoering.nl
– In Heerde (Veluwe) is tot half september bij galerie en beeldentuin de Queeste de expositie ‘Vele vrouwen maken een mooie zomer‘. Dus als je dat tot nu toe niet is gelukt….
Bibliotheek-nieuws
In september begint het vervolg van de vrouwenleesgroep met oude en nieuwe deelnemers. Met als leiddraad ‘herinnering en heden’ worden 8 actuele, door vrouwen geschreven, romans gelezen die vanuit vrouwelijke perspectief terugblikken op belangrijke gebeurtenissen van de afgelopen eeuw en/of reageren op vragen, problemen of trauma’s van onze moderne samenleving. Vragen die besproken zullen worden; hoe gaan we in het heden en in de toekomst om met ons verleden? Wat is voorbij en wat is ervoor in de plaats gekomen? Hoe krijgen de verschillende thema’s literair gestalte binnen het verhaal?
Er zijn een vijftiental nieuw ontvangen boeken. Dus weer ruim keus om te lezen en/of te recenseren.
Fictie-boeken zijn: De ochtend valt van Manon Uphoff, De lichte dagen van ZsuZsa Bánk, Villa Triste van Lucretia Grindle, De watermeesters van Danielle Hermans, Kauwgomkind van Doeschka Meijsing, Vossenblond van Rascha Peper, Vinexvrouwen van Naima El Bezaz, Liefde heeft geen hersens vanMensje van Keulen, Bij de dromers van dromen vanAnne Wesseling, Met muis van Frederique Schut, De inzending van Amy Waldman, Al wat ik ben van Anna Funder, Nacht over Westwoud van Wanda Reisel.
Non-fictie boeken: Anna Boom van Judith Koelemeijer, Vrouwelijke filosofen. Een historisch overzicht van Carolien Ceton, Ons kamp van Marja Vuijsje.
Binnenkort publiceren we hier op de site een aantal nieuwe recensies: van 3 recent verschenen boeken en van 3 klassiekers.
De leenbijdrage voor 2012 is vastgesteld op € 25,- (vanaf juli € 15,-). Je kunt hiervoor onbeperkt boeken lenen en/of vriendin/vriend van de bibliotheek zijn. Iedereen die boeken leent en/of wil gaan lenen wordt vriendelijk verzocht dit bedrag over te maken op ING banknr 9266995 ten name van Stichting Es Scent ovv naam en ‘leenbijdrage 2012’. Eenmalig een boek lenen kan ook. De bijdrage hiervoor is € 0,50 per boek.
Deze maand midden in de rustige zomer dus niet op woensdag open, maar naast de aangekondigde openingstijden blijft het altijd mogelijk om op afspraak een bezoek te brengen aan de bibliotheek. U bent van harte welkom.
Marjolein Datema Utrecht, 30 juli 2012
Zelf ben ik, met de Savannah Bay-stand, naar een lezing van Manon Uphoff geweest in het Catharijneconvent. Daar is momenteel de tentoonstelling Vrouwen voor het voetlicht. Manon vertelde over het verwerken van autobiografische gegevens in literatuur. In een sneltreinvaart wilde ze daar een heleboel over kwijt, en dan m.n. allerlei misvattingen over en verkeerde interpretaties van wat de lezer denkt te weten te komen over de schrijver. Daarentegen: een schrijver werkt altijd met of vanuit haar/zijn eigen biografische verhaal, en schrijven kan gebruikt worden om je met je eigen leven uiteen te zetten. Wat niet wil zeggen dat alles wat op papier terecht komt werkelijkheid is geweest. Met voorbeelden en citaten van zichzelf en anderen werd het een geanimeerde en inhoudelijk leuke lezing.
gemaakt over deze door de nazi’s vermoorde kunstenares. Nu heeft hij een mooie documentaire gemaakt, Leven? Of theater?. Aanleiding voor de nieuwe film vormde een liefsdesbrief met een schokkende bekentenis, die Charlotte destijds geschreven heeft maar die niet eerder is vrij gegeven door haar stiefmoeder. Weisz geeft een beeld van haar korte leven aan de hand van mooi archiefmateriaal, foto’s, filmpjes, interviews en toont de rijkdom van haar autobiografische werk. Ze was een introverte, wat schuwe vrouw die altijd aan het tekenen was. Om zichzelf te beschermen tegen een sluimerend verlangen naar de keuze voor de dood, besloot ze haar levensverhaal te schilderen als een soort psychoanalyse en in 2 jaar tijd maakte ze meer dan 1500 tekeningen en gouaches. Die zijn bij elkaar gebracht in een prachtig boek (al in 1980), in de vorm gegoten van een muziektheaterstuk, met dezelfde titel als de film, “Leven? Of theater?“. Het werk heeft een vaste plek in het Joods historisch museum en is voor een deel deze zomer te zien op de Documenta in Kassel.
de uitgeverij, Artemis, aanvragen.
Een ander samengesteld werk van vergeten vrouwen is Vrouwenstreken. Kathlijne van der Stighelen, een Belgische hoogleraar kunstwetenschappen (Leuven), schetst een beeld van schilderessen uit de Noordelijke en Zuidelijke Lage Landen. Ze werkten in de periode van 1550 tot heden en slaagden erin om een eigen beeldtaal te ontwikkelen. De gangbare beeldtaal had zich gericht op mannen, degenen die een kunstwerk konden kopen en schilder een inkomen had. Vrouwen daarentegen richtten zich op andere onderwerpen dan geïdealiseerde vrouwenlichamen in idyllische landschappen. Zo tref je bijzondere zelfportretten en mannenportretten met vrouwelijke trekken. Het onderzoek van Kathlijne van der Stighelen richt zich ook op de achtergrond van schilderende vrouwen, hun thema’s, hun vertaling van ervaringen in beelden.
de complicaties van chronische rheumatoïde arthritis. Ze is een van de meest gelezen en meest invloedrijke dichters in de 2e helft van de 20e eeuw. Ze schreef haar eerste gedichten in de 50-er jaren en was toen een pionier op het gebied van vrouwenrechten. Dat is tot haar dood zo gebleven en ze gaf daar uitdrukking aan in zowel haar gedichten als haar essays. Naast opkomen voor vrouwenrechten en lesbische belangen schreef ze anti-oorlogspoëzie en kwam ze op voor andere groepen in de samenleving die achtergesteld of niet rechtvaardig behandeld werden. Ze betwistte hevig de mythe van ’the American dream’. In 1997 weigerde ze om ’the National Medal of Arts’, de hoogste artistieke prijs en Amerika, in ontvangst te nemen. Haar reden: een president (i.c. een regering) kan niet op een betekenisvolle manier een ere-teken aan een kunstenaar uitreiken als mensen op zo’n grote schaal oneervol en schadelijk bejegend worden. Een 
internationale literaire festival City2Cities plaats. Het festival wil jaarlijks Utrecht verbinden met 2 andere literaire steden. Vorig jaar waren dat Edinburgh en Stockholm (en was heel succesvol), dit jaar worden dat Barcelona en Praag. Het zijn allebei steden die figureren in veel romans en gedichten en er is een bloeiende schrijvers- en uitgeversscene, in contrasterende regio’s. Er komen grote schrijvers uit beide steden naar Utrecht, maar ook nieuw talent. Men wil proberen de verschillen en de overeenkomsten met Utrecht te achterhalen. Net als vorig jaar is er een uitgebreid programma met lezingen, optredens, concerten, debatten e.d.
op. In De kinderen, het laatste deel van een trilogie die zich afspeelt in een Deens dorp, is dat Solveig en haar wanhoop als pas gescheiden vrouw. Naast haar worden meerdere door het leven uitgeputte vrouwen opgevoerd, allemaal uitgebreid en geloofwaardig in beeld gebracht. Hoe is de weg om als vrouw uit zo’n levenssituatie te stappen? Helle Helle is een schrijfster van veel minder woorden. Er lijkt niets te gebeuren en er is juist heel veel aan de hand. Een 21-jarige vrouw wil in Kopenhagen gaan studeren, maar daar komt niets van terecht. Na een tijd blijkt zij een soortgelijk leven te leiden als haar tante en naamgenote, beide met de ijdele hoop dat een ander mens de eenzaamheid komt opheffen. Een portret van twee eenzame levens waar geen ontsnapping uit mogelijk is, of lijkt?
ongewoon en aangrijpend romandebuut over twee vrouwen die geobsedeerd zijn om het Kanaal van Calais naar Dover over te zwemmen. Sally Bauer, de eerste Scandinavische zwemster die in 1939 het Kanaal oversteekt staat model voor de ene zwemster, de andere is fictief en probeert de prestatie van Sally te evenaren, maar helaas. In het boek lopen de verschillende tijdslijnen door elkaar. Het is een verhaal over triomf en nederlaag. Twee vrouwen zetten alles op alles om hun doel te bereiken en zijn bereid er veel voor op te geven. Een belangrijke stem is ook voor de kinderen die vertellen over hun afwezige moeder. Sara Stridsberg zet het verlangen naar de moeder tegenover de ambitie van de zwemster met veel tegenstrijdige gevoelens, zonder te oordelen. Ze schreef ook een eigenzinnige biografie-roman over Valerie Solanas, een vergeten feministe die vooral bekend is geworden als degene die in 1968 Andy Warhol neerschoot, vanuit haar perspectief.