‘Rolien en Ralien’ door Josepha Mendels (en ‘Je wist het toch)
Rolien Kolar groeit op in een joods gezin met vader, moeder en twee oudere zusjes. Deze laatsten ‘zijn uitsluitend zusjes van elkaar’, Rolien staat er buiten en voelt zich er ook buitenstaan. Een andere emotionele moeilijkheid is de spanning in het huwelijk van haar ouders: de ruzies aan tafel en op de slaapkamer, die door het kind afgeluisterd worden. Het is verder al gauw duidelijk, dat vader liever een zoon had gehad als derde kind. Al deze zaken worden door Rolien ‘onbewust’ waargenomen, roepen gevoelens bij haar op, die ze nog niet onder woorden kan brengen. De ‘alwetende’ verteller van het verhaal laat ons het leven zien door de ogen van het opgroeiende kind, dat allerlei situaties haarfijn waarneemt en aanvoelt.
In de lagere schoolperiode creëert Roliens verbeeldingskracht een tweede ik, dat ze ‘Ralien’ noemt. Ralien spreekt boekentaal, zegt ze tegen haar moeder. Haar opstel op school brengt haar in nauwer contact met haar juf, die haar aanraadt aan een boek te beginnen. Voor vrouwen, zoals haar juf, voelt ze veel warmte, mannen komen minder gunstig uit de verf, en zorgen vaak voor verwarring.
Op de middelbare school onderkent ze bij zichzelf als ’t ware nog een derde ik: “Popul”, een grap maken, gekke bek trekken maakt je populair. Ze probeert een literaire club te organiseren en raakt heel erg bevriend met /verliefd op Titi.
Aan het eind van het eerste deel – ze is dan inmiddels 19 jaar- maakt Rolien zich los van thuis en kondigt aan naar Parijs te gaan. Het tweede deel speelt zich daar af en beschrijft voornamelijk haar Parijse amoureuze relaties, met mannen, dat dan weer wel.
Roos van Rijswijk schreef een nawoord bij dit geheel. (waarvan de diepere zin en betekenis mij overigens geheel ontgaat)
Rolien en Ralien, dat nu opnieuw is uitgegeven en voor het eerst in 1947 gepubliceerd werd, is terecht bekend geworden. Het is goed en vlot geschreven, en onderhoudend. Een geweldig boek voor leesclubs ook, want er valt veel over te zeggen, lijkt me. Zo is daar het thema van de homoseksualiteit, iets waar in die tijd niet openlijk over gesproken kon worden en wat in het boek dan ook niet frank en vrij gepromoot wordt, maar als onderstroom duidelijk leeft. En wie was niet als puber verliefd op een lerares? Overigens: net als in Willie Corsari’s Charles en Charlotte ook hier een meisje, dat eigenlijk een jongen had moeten zijn, hetgeen in die tijd kennelijk gezien werd als één van de mogelijke oorzaken van homoseksualiteit.
En dan Ralien, op de achterflap door de uitgever benoemd als ‘speelkameraadje’, en in het nawoord als ‘denkbeeldig vriendje’. Dit lijkt me wel erg kort door de bocht. Ik denk dat Rolien vanuit frustratie en behoefte aan aandacht ertoe gekomen is zichzelf van een afstandje te beschouwen en zo haar eigen drama op te voeren: in zichzelf spreken in de 3e persoon (over zichzelf), en zo een toeschouwersrol aanneeemt: “Zij deed heel dik jam op haar boterham’” etc. (boekentaal noemt ze het….).
Vanuit dezelfde bron ontwikkelt zich ook dwangmatigheid en op de middelbare School ‘Popul’, gek doen om erbij te horen. Allemaal wel begrijpelijk, denk ik en niet direct om de zwaarste diagnoses op te plakken, zoals blijkbaar wel gebeurd is in het verleden. Genoeg om over na te denken en eventueel te praten dus …..
De titel van dit boek is nog uit ‘de oude doos’, en klinkt in onze oren oubollig en meisjesachtig. Dat geldt voor meer titels van Mendels’ boeken.
De boeken van Josepha Mendels zijn geënt op haar veelbewogen leven.
Wanneer je meer wilt lezen is: Je wist het toch is wat wel haar meest autobiografische roman genoemd wordt. Deze roman is voortgekomen uit haar verblijf in Londen tijdens de oorlog. Over haar biografie, Josepha Mendels door Sylvia Heimans, is al eerder een recensie geschreven en op deze website gepubliceerd (zie: https://vrouwenbibliotheek.nl/2016/07/25/josepha-mendels-door-sylvia-heimans/). Beiden zijn te leen in de vrouwenbibliotheek.
Uitgeverij Cossee, 2017
Pagina’s 216
ISBN 978 9059 367 357
Je wist het toch Josepha Mendels
Uitgeverij Cossee, 2016
Pagina’s 224
ISBN 978 9059 366 558
Recensie door Pien van Leeuwen, maart 2018
Recensies van kortgeleden verschenen boeken maken (gelukkig) nog steeds een belangrijk deel van de website uit. Ook dit jaar hebben een flink aantal recensenten hieraan bijgedragen. Sommigen doen het al jaren, anderen zijn net begonnen, sommigen schrijven er een per maand, anderen een per jaar. Dankzij jullie krijgen de boeken aandacht, kunnen belangstellenden kijken of een titel hen aanspreekt en is de bibliotheek blij met de recensie-exemplaren van talrijke uitgeverijen. Dit jaar is er iemand bijgekomen die graag poëzie leest en erover schrijft. Dat was tot nu toe een onderbelicht onderwerp, maar heeft al gezorgd voor een paar erg mooie poëziebesprekingen. Bijzonder dit jaar was dat een deel van de recensies terecht is gekomen in de ‘zelfgemaakte scheurkalender’ van 2018.
verscheen haar nieuwe roman Schorshuiden (moet nog gerecenseerd worden, zit in de ‘doos’) en werd ook in Nederland lovend ontvangen.
indrukwekkend verhaal over de gevolgen van de Tweede Wereldoorlog voor een overlever. Het boek bestaat uit drie delen. In elk deel wordt verteld vanuit het perspectief van één van de drie gezinsleden.
– Noord is de debuutroman van de Vlaamse Sien Volders en gaat over Sarah, een jonge zilversmid die vanuit Vancouver naar het uiterste noorden van Canada trekt om daar een levensbepalend besluit te nemen, verblijvend in een geïsoleerde gemeenschap. Geïnspireerd op de geschiedenis van de Tr’ondëk Hwëch’in indianen.
wordt aangekondigd met: Wist je dat vrouwen zestig procent meer kans hebben op bijwerkingen van geneesmiddelen dan mannen? Eeuwenlang zijn artsen ervan uitgegaan dat vrouwen een ‘light’-versie van het mannenlichaam zijn en dat je dus prima de geneesmiddelen en behandelmethodes die in hoofdzaak voor mannen worden ontwikkeld op vrouwen kunt toepassen. Pas de laatste twintig jaar groeit het besef dat dit allerminst het geval is, en zelfs gevaarlijk kan zijn. Naar een genderrevolutie in de geneeskunde?
en de Boer. Over Vonkt en Nachtroer staan mooie recensies op onze website.
vergetelheid raakten of in de schaduw bleven van ‘de grote meesters’, o.a.Sientje Mesdag-van Houten, Blanche Douglas Hamilton, Marie Wandscheer, Suze Robertson en Jo Koster.
Het eigenzinnige leven van een niet-nette dame.
Twee artikelen zijn mij opgevallen: een interview door Annemarie van Niekerk, hieronder in de link, en De pen is opgedroogd in Suriname in Trouw over de literatuur in het hedendaagse Suriname, waar nog maar weinig lezers en schrijvers zijn. Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd in de jaren 60-70 drukte de literaire wereld een groot stempel op de ontwikkeling in de toenmalige Nederlandse kolonie. Toen Suriname eenmaal onafhankelijk was, vertrok niet alleen Astrid Roemer naar Nederland, maar ook andere schrijvers als Karin Amatmoekrim, Chitra Gajadin en Joanna Werners. Inmiddels keert ook een aantal terug, o.a. essayiste en dichteres Karin Lachmissing die in 2013 debuteerde met de bundel Nergens groeit een boom die haar aarde niet vindt. Zij noemt angst een van de belangrijkste redenen voor de situatie in de Surinaamse literatuur, m.n. angst voor conflicten. Je moet als Surinamer vooral onvoorwaardelijk achter je land staan. “Daar zouden we los van moeten komen”, zegt ze. Een andere nieuwe schrijversnaam is Iraida van Dijk-Ooft, die in september debuteerde met de roman Geen weg terug. Illustratief vertelt ze dat er een half jaar later nog geen enkele recensie is verschenen en geen boekwinkel in Paramaribo het boek verkoopt, terwijl ze zelf na negenmaal herschrijven tevreden is met haar debuut. Het zal de tijdgeest zijn, zegt ze, de sfeer van economische crisis, vriendjespolitiek en een te snelle tevredenheid als verdediging tegen het gebrek aan zelfvertrouwen.
uitgekomen, omdat er niets meer in druk was. Daarnaast was nieuw het 2e deel van haar autobiografie, Liefde in tijden van gebrek, een verslag over de periode dat zij zich had teruggetrokken. Ze schrijft over haar verontwaardiging, haar levenspijn bij de worsteling met een wereld die maar niet wil leren van de geschiedenis en blijft vervallen in herhaling van het kwaad, haar gehechtheid aan landen waar ze komt, haar vrienden en familie en ook over de liefde voor het schrijverschap, de taal en de muziek.
Van 7 t/m 11 juni wordt in Rotterdam het 47e Poetry International Festival georganiseerd. Dit jaar zal een groot deel zich afspelen in het Ro Theater en rondom de Witte de Withstraat, waar verrassende en uitdagende dichters uit binnen- en buitenland in veel verschillende talen zullen vertellen, voordragen, vertalen etc. Er staan veel vrouwen op de lijst: Laura Accerboni, Aase Berg, Anneke Brassinga, Sonja vom Brocke, Esther Kinsky, Ruth Lasters, Sinéad Morrissey, Barbara Pogacnik, Lisa Robertson, Ann Vickers en Anne Vegter.
tot twee weken, van 3 t/m 19 juni. De achtergrond ervan is dat een maand lang spanning en thrillers als thema vasthouden, ondanks de populariteit ervan, voor boekverkopers te veel van het goede is. Bloed in de polder is het thema dit jaar, ofwel de Hollandse thriller. Nederland zal de plaats delict zijn. Dat kan een mooie inkijk opleveren in onze eigen samenleving, voor en achter de voordeur. En het kan een heel andere blik werpen op onze Hollandse gezelligheid en tolerantie.
– Van de Italiaanse Elena Ferrante is het 3e deel van haar vierluik Napolitaanse romans uitgekomen. In Wie vlucht en wie blijft zijn de twee meisjes volwassen vrouwen, afkomstig uit een vergelijkbaar sociaal milieu, maar ze leven in heel verschillende omstandigheden. Wat overeenkomt is dat beide vrouwen vechten tegen wat van hen wordt verwacht: berusting in moederschap, onwetendheid en onderwerping. Elena Ferrante, die haar echte identiteit bewust geheim houdt, wordt door velen de hemel in geprezen voor haar prachtige romans over het vrouwelijk bestaan, en over vriendschap en rivaliteit. Een recensie van deel 1 staat op onze website, van deel 2 is die in de maak. 
een nieuwe biografie geschrevens door Sylvia Heimans over schrijfster Josepha Mendels (1902-1995). Ze werd schrijfster nadat ze (als Joodse) na de oorlog terugkwam uit Engeland, waar ze via allerlei (gevaarlijke) omwegen terecht was gekomen. Ze had een groot verlangen naar vrijheid en ongebondenheid, verwerkte dat in haar romans en leefde het daarnaast ten volle uit, ze was bijvoorbeeld een van de eerste bewust ongehuwde moeders (BOM). In 1947 debuteerde ze met Rolien en Ralien, een verhaal over de ontluikende lesbische gevoelens van een jong meisje, onbevangen en delicaat verwoord beschreven. De biografie verschijnt tegelijk met een herdruk van Je wist het toch een roman over een bijzondere liefde in oorlogstijd in London. Zie ook verderop bij de Schwob leesclub.
– Winter-IJsland van Laura Broekhuysen, met de ondertitel: Mijn eerste jaar in een verlaten fjord. Het zijn poëtische schetsen over het leven in IJsland nadat ze met haar man naar zijn geboorteland emigreerde. Ze kochten er een huis aan een eenzame baai, met vier hectaren onontgonnen grond.
Elizabeth Strout gaat over de vaak zeer ambivalente en kwetsbare relatie, die tussen moeder en dochter. Lucy Barton is langzaam aan het herstellen van wat een simpele operatie had moeten zijn. Haar moeder, met wie ze in jaren niet gesproken heeft, komt op ziekenbezoek.
– In Haar goede hand schrijft ook Marion Bloem over de gecompliceerde haat-liefde relatie tussen zichzelf en haar moeder. Moeder heeft geheugenproblemen en daarom heeft ze de zorg voor haar op zich genomen. Moeder had een moeilijke jeugd, met een jappenkampverleden en de revolutietijd waarin ze veel van haar meisjesdromen heeft moeten opgeven.
een biografische roman over Mijnsje Bezemer, een NSB-kind dat na de oorlog probeerde iets te bereiken in de maatschappij, maar werd eerst door haar gefrustreerde moeder, later door haar manipulerende en tirannieke echtgenoot tegengewerkt.
– De Deense Dorthe Nors (1970) brak internationaal door met de nu vertaalde verhalenbundel Karateslag. Ze beschrijft alledaagse levens die een onverwachte wending nemen, en ontleedt het absurde in de menselijke geest. De bundel bevat ook de poëtische novelle Minna zoekt oefenruimte.
Havana, en van West-Indië naar Andalusië.
– Edith Tulp richtte in 2008 richt de FairPen Foundation in Oeganda op. In De bushsoldaat controleren twee vrienden, een Nederlander en een Oegandees de door Nederland gesubsidieerde ontwikkelingsprojecten in het Afrikaanse land en registreren elke onregelmatigheid. De vriendschap echter komt zwaar onder de druk te staan als een voormalig kindsoldaat in aanraking komt met Amerikaanse evangelisten die hem ervan overtuigen de ‘zieke ideologie’ van de homoseksualiteit te bestrijden.
– De plantrekkers van Heleen Debruyne is een tragikomische roman, waarin verschillende mensen en nationaliteiten samenkomen in een Vlaams provinciestadje met een overschot aan verkeersdrempels. Er ontstaan grote problemen in kleine ruimtes, waarbij het grootste probleem de zelfbegoocheling van de mens is.
Catherine Lacey sloeg in Amerika in als een bom en werd daar beschouwd als een van de beste boeken van het jaar. De jonge vrouw Elyria besluit op een dag om zonder iemand iets te vertellen een enkele reis naar Nieuw-Zeeland te boeken en daarmee haar man, haar werk en het hele New Yorkse leven achter 
zich te laten. Kan iemand verloren zijn?
over het leven en werk van de Amerikaanse dichteres Emily Dickinson (1830-1886). Het is een ode samengesteld aan de hand van haar gedichten, brieven en biografische gegevens. De titel Teruggeroepen is ontleend aan een kort briefje dat ze schreef aan haar lievelingsnichtjes, Called back. Dood en eeuwigheid zijn haar voornaamste onderwerpen, maar ook lof op de natuur en de liefde. Haar gedachten en vergelijkingen zijn origineel en tijdloos, en daardoor ook nu nog actueel en oorspronkelijk. In de voorstelling zullen gedichten en briefteksten afgewisseld worden met ‘Lieder ohne Worte’ van Felix Mendelssohn. Zie ook vorige nieuwsbrief.
– De eerste editie van het Schwob-leesclubfestival afgelopen januari was geslaagd. Op 19 juni volgt in Utrecht een tweede, en na de zomer doen ook Maastricht en Groningen mee. Op 8 verschillende locaties zullen leesclub-bijeenkomsten plaatsvinden, waar 8 verschillende mooie maar vergeten klassiekers besproken zullen worden. Het zijn moderne klassiekers uit de 20e eeuw, die om verschillende redenen nooit eerder in het Nederlands zijn verschenen, of al lang niet meer verkrijgbaar waren, o.a Je wist het toch van Josepha Mendels, De ontdekking van de wereld van Clarice Lispector en Kind van alle landen van Irmgard Keun. Meer info: 
Uit de boekenkast, als onderdeel van het Midzomergracht festival. Drie talentvolle jonge schrijfsters (Hanna Bervoets, Niña Polak en Maartje Wortel) gaan met elkaar in gesprek over hun eigen werk, en over dat van Andreas Burnier. Wat kan Andreas Burnier betekenen voor de huidige generatie schrijvers? Ook Andreas Burnier-biografe Elisabeth Lockhorn praat mee.
Catharina de Grote, ‘Europa’s grootste keizerin. Ze werd als 14-jarige Duitse prinses uitgehuwelijkt aan tsaar Peter III die ze met een coup na een half jaar tsarentroon aan de kant zette. Ze was een verlicht despote die veel hervormingen tot stand bracht en ook een groot kunstliefhebster. De lezing hoort bij een grote tentoonstelling over haar levensverhaal in de Hermitage Amsterdam (vanaf 18 juni). Op 11 juni is er in Hilversum weer een lezing over vrouwelijke filosofen door Frederique Petit.
gevangenis aan het Wolvenplein (Utrecht) een literaire voorstelling over het gevangenisleven, De gevangenismonologen. Schrijfsters Christine Otten en Manon Uphoff hebben verhalen van ex-gevangenen omgewerkt tot monologen. Ze geven een blik in een wereld die de meesten van ons niet kennen, met verhalen die doorgaans verborgen blijven. Met poëzievoordrachten, o.a. van Ester Naomi Perquin, en de mogelijkheid tot vragen stellen aan ex-gevangenen.
– Ook op 29 juni eert Introdans in de stadsschouwburg van Utrecht de choreografe Lucinda Childs. Ze staat bekend als een van de grand old ladies van de moderne dans en onderscheidt zich met een bewegingsstijl die geheel eigen is: altijd abstract, bijna mathematisch en – ook door de eigen manier waarop ze de muziek gebruikt – erg moeilijk om te dansen. Een aantal van haar ‘mooiste parels’ zullen worden uitgevoerd.
een tentoonstelling over de relatief onbekende Sara Swart: Fatale kunst. Aan de hand van schilderijen en beelden zowel uit haar collectie van andere kunstenaars als uit haar eigen werk wordt een beeld van haar wereld geschetst. Haar belangstelling ging uit naar alle mogelijke kunstdisciplines en ze werd ‘muze van de tachtigers’ genoemd door haar vriendschap met vele kunstenaars die zij ondersteunde.