De Vrouwenbibliotheek Utrecht wil literatuur en informatie door, resp. over vrouwen aanbieden aan een breed publiek in Utrecht.

In de vrouwenbibliotheek kun je boeken lenen en inzien, deelnemen aan een leesgroep of poëziegroep, of actief zijn als recensent/vrijwilliger. Als vriend(in) van de bibliotheek ontvang je elke maand onze nieuwsbrief met informatie over de openingstijden, het reilen en zeilen van de bibliotheek en nieuws op het gebied van literatuur en vrouwen.

De kern van de collectie wordt gevormd door literatuur geschreven door vrouwen en informatie over zaken die voor vrouwen van wezenlijk belang zijn. De collectie bevat waardevolle doch breed toegankelijke actuele werken en klassiekers op de volgende gebieden:

• Fictie: proza en poëzie
• Kunst
• Biografieën
• Filosofie
• Geschiedenis
• Psychologie
• Seksuologie
• Lesbisch en biseksueel leven.

Open:
1e donderdag van de maand  10.00u – 14.00u
1e vrijdag van de maandag  13.00u – 18.00u
1e zaterdag van de maand  10.00u – 14.00u
3e zaterdag van de maand  10.00u – 14.00u
Meestal ook vaker per maand (zie agenda op de website), en op afspraak!

Voor tarieven e.d. zie deze post.

Belangstellenden die correspondentie op prijs stellen, graag je e-mailadres doorgeven aan info@vrouwenbibliotheek.nl.

Beste leensters, leners en andere belangstellenden,

Oktober, herfst, het ILFU (Internationaal Literatuur Festival Utrecht) is nog aan de gang met komend weekend de 41e Nacht van de Poëzie.Afgelopen weekend ontving de Wit-Russische schrijfster Svetlana Alexijevitsj de Belle van Zuylenring, een internationale ereprijs voor een schrijversoeuvre met een grote maatschappelijke betrokkenheid. Dat kwam ook naar voren in de Belle van Zuylenlezing uit met de titel Op zoek naar een getuige. Ze vertelde over hoe ze Rusland zag veranderen, en over de ‘banaliteiten’ van oorlog die de meesten ontgaan, over het leed dat mensen overstijgt. Ze wilde niet ingaan op de huidige vraagstukken, alleen vertellen hoe ze een nieuw boek schrijft, hoe ze nieuwe woorden zoekt voor alles in deze nieuwe wereld waarin we nu leven. Haar boeken gaan over mensen die met hun kleine geschiedenis ook de grote vertellen.

*Deze herfst staat in de filmwereld de Amerikaanse schrijfster Sigrid Nunez in de belangstelling. Twee van haar romans zijn verfilmd, De vriend en Wat scheelt er aan? De romans zijn uit 2017, resp 2020. Nou zijn romans vaak lastig om echt goed te verfilmen, en dat geldt zeker voor kleine memoir-achtige verhalen die zich voornamelijk in het hoofd van de verteller afspelen. Het is dan ook aan te bevelen om de romans eerst gelezen te hebben, alleen al om de schrijfstijl van Sigrid Nunez niet te missen. De geluiden over beide films zijn echter heel positief.
Wat scheelt er aan is verfilmd onder de titel The room next door. De film is bewerkt door Pedro Almodovar en werd onlangs op het filmfestival in Venetië uitgeroepen tot beste film. Julianne Moore en Tilda Swinton spelen twee vrouwen die in hun jonge jaren goede vriendinnen waren en elkaar na 40 jaar weer tegen komen, als de een bij de ander op bezoek gaat in het ziekenhuis.
In De vriend spelen Naomi Watts en Constance Wu hoofdrollen. Een vrouw voelt zich na het overlijden van haar literaire mentor verantwoordelijk om diens Deense Dog in huis te nemen en gaat een hechte relatie aan met de hond. Ze rouwen samen om hun verloren vriend/baasje. De vrouw weet door de hond overeind te blijve, ondanks dat haar omgeving haar ‘ziekelijk gedrag’ verwijt.
Op onze website staan van beide romans een recensie, overigens net als van Sempre Susan, over de herinneringen van Sigrid Nunez aan haar literaire mentor Susan Sontag.
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2020/04/03/de-vriend-door-sigrid-nunez/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2020/12/27/wat-scheelt-eraan-door-sigrid-nunez/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2020/12/30/sempre-susan-door-sigrid-nunez/

*Als het goed is gaat de Wikipedia-pagina deze maand nog ‘de lucht in’. In de vorige nieuwsbrief stond er ook al iets over. Of het voor 20 oktober gaat lukken? Dat is de dag van het 40-jarig bestaan van de Vrouwenbibliotheek. Op de dag zelf is er niets ‘openbaars’, dat wordt waarschijnlijk later dit najaar. We denken aan het elkaar voorlezen van favoriete of betekenisvolle fragmenten om er dan vervolgens bij stil te staan. Bij deze gelijk een oproep: wat is/zijn je favoriete fragment(en)? Welk fragment is je altijd bijgebleven om de betekenis die het voor je had/heeft? Dat kan fictie en non-fictie zijn, uit klassiekers of jonkies, een gedicht etc.

Onlangs uitgebrachte titels
– Joke van Leeuwenheeft haar nieuwe historische roman Alle tijden zijn onzeker genoemd, want net als nu waren het in 1783 in Parijs onzekere tijden. Het was het jaar waarin de mens voor het eerst loskomt van de aarde, in een luchtballon, en waarin de grote verschillen tussen rijk en arm tot onrust leiden. Wetenschappelijke vernieuwingen maken de een enthousiast, terwijl de ander steun zoekt in troostende schijnzekerheden. In dat decor zoeken de nuchtere Marie en de speelse Vince als jong stel hun weg, en bestrijdt de eenzame Pierre wat hij als het kwaad ziet: de buitenlandse koningin die zich niet tegen de beschimpingen kan verweren. Er hangt spanning in de lucht, maar niemand weet dan nog waartoe die zal leiden.
– Net als in haar eerdere romans Niets is gelogen en Luister speelt s in Lotgevallen met perspectief. Een kunstwerk vormt telkens de aanleiding voor een nieuw verhaal waarin de lotsbestemming van de verschillende hoofdpersonen een onverwachte wending krijgt. Een man neemt een raadselachtig voorwerp in zijn hand en dat geeft hem eindelijk de moed zijn liefde te verklaren. Een vrouw is ervan overtuigd dat een zeshonderd jaar oud portret haar gevoelens beantwoordt. Na een bezoek aan de geriater krijgt een patiënt nieuwe gedachten over zijn favoriete beeldhouwwerk. In de verhalen kan de schrijfster, kunsthistorica en curator uitgebreid schrijven over bestaande kunstwerken. Haar liefde voor kunst en de kunstwerken is ook terug te vinden in de mooie vormgeving van haar ‘verhalenroman’.
– In haar 2e roman Graafdier graaft Nikki Dekker in het Nederlandse landschap, specifieker ‘De Groote Peel’. Hoe dieper ze door de aardbodem dringt, hoe verder terug in de tijd ze komt, langs de veenmol en pratende schimmels, de ruilverkaveling en vervening naar het oerrund en de uitvinding van de klok, via het jaar 0 en de periode waarin walvissen en reuzenhaaien overzwemmen, tot 300 miljoen jaar geleden. Je wordt meegenomen de diepte én het verleden in, waar fascinerende verhalen en grote levensvragen ontkiemen. Nikki Dekker verbleef in De Groote Peel op uitnodiging van o.a het van Abbemuseum, waar t/m 24 november de tentoonstelling Soils te zien, waarin de menselijke relatie met de bodem centraal staat; de bodem als basis van óns leven, en waar onze
voorouders ooit leefden en waar toekomstige generaties een bestaan gaan opbouwen.
Meer info: https://vanabbemuseum.nl/nl/zien-en-doen/tentoonstellingen-activiteiten/soils
– Dagen als vreemde symptomen van  wordt omschreven als een gevecht tegen de verveling, een zoektocht naar de grenzen van het moederschap, van hoop en radeloosheid, van leven en dood. Sisyphus doolt door de hel met een lege rolstoel en weet niet precies wat ze daar te zoeken heeft, behalve dat ze haar dochter, die meervoudig beperkt is, moet ophalen uit het dagcentrum. Een missie die telkens mislukt, waarna ze teleurgesteld terugkeert naar de aftandse benedenwoning van een zonderling appartementencomplex. Wanneer haar hospita schijnbaar uit het niets een praatje met haar aanknoopt, begint ze zich plotseling dingen te herinneren.
– “Vannacht blijf ik op, doorwaak ik de uren, totdat de zon opkomt en Sam precies 9 jaar en 178 dagen oud is. Zodat ik zeker weet dat hij een kind met een moeder is, een moeder die nog leeft.” Terwijl haar gezin slaapt, houdt een moeder zich wakker, uit angst voor een herhaling van het lot. Wat aanvankelijk niet meer is dan het doorwaken van de nacht, verandert in een dwaling door nachtelijk Amsterdam en komt ze uiteindelijk bij de plek die ze zo lang heeft ontlopen. Hoe kun je erop vertrouwen dat het verleden zich niet in jou herhaalt en hoeveel zeggenschap heb je in het leven om je eigen keuzes te maken? In Zonder slaap ben ik het noodlot verweeft Mirthe Frese rouw met Chanoeka, pekingeend en Susan Sontag.
– In Noem mijn naam van  houdt Firas als de burgeroorlog uitbreekt in Syrië zijn gezin zo ver mogelijk bij het geweld vandaan. Zijn weigering om te vechten leidt echter tot een onverwachte confrontatie met zijn beste vriend Omar. Ooit speelden ze samen, studeerden ze samen en waren ze verliefd op hetzelfde meisje, maar nu zet het geweld hen tegenover elkaar. Getraumatiseerd en onder het verstikkende gewicht van een geheim, legt Firas zijn leven in de handen van mensensmokkelaars en vlucht hij naar Nederland. Hij krijgt de kans een nieuw leven op te bouwen, onder een valse naam. Maar hoe moet hij rust vinden als het verleden hem letterlijk en figuurlijk achtervolgt?
– In Camping van Maartje Wortel koopt Victorien na een onverwachte gebeurtenis een camping midden in het bos, naast een militair oefenterrein. Voorwaarde van de oude eigenaars, twee zussen, is dat ze er zelf mogen blijven wonen. Een bonte verzameling gasten checkt in aan de balie: van een militair met PTSS tot een drugscrimineel en een beroemdheid die de publiciteit wil ontvluchten. Wat voor de een vakantie is, is voor de ander bittere noodzaak. De gasten op de camping zijn tot elkaar veroordeeld maar hebben tegelijkertijd niets met elkaar van doen. Zelf houdt Victorien niet van kamperen, en tegelijkertijd is het haar leven. Ze was allergisch voor gras. Toch huilde ze liever vanwege gras dan door liefdesverdriet.
– Over het debuut van , Josephine: “In haar eerste roman grijpt Eva Hofman, journalist van de Groene Amsterdammer, de wereld waar ze normaal gesproken onderzoek naar doet en over schrijft dwingend bij de strot. Want wat speelt zich af achter de internet-werkelijkheid waarin je naar hartenlust kunt wisselen van identiteit in de allesoverheersende zucht naar aandacht en succes? Wie is in de kern degene die tegenslag of nare gevoelens wegscrollt in sessies die uren duren en hand, arm en nek pijnlijk doen verstijven” Bron: intro NPO radio1

Vertaalde romans
– De Ierse Sally Rooney is bekend van haar romans Normal people, Gesprekken met vrienden en Prachtige wereld waar ben je? Intermezzo is haar 4e roman en gaat dit keer over twee heel verschillende broers: de een is een succesvol advocaat en de ander een sociaal onhandige professionele schaakspeler. Ze worstelen allebei met min of meer dezelfde dingen: de rouw om hun recent overleden vader, hun onderlinge door onbegrip en oud zeer verstoorde verstandhouding én over hun relaties met de mensen/vrouwen die zij liefhebben. Voor beide broers is dit een nieuwe fase waarin ze de kans hebben om te ontdekken hoe vol een leven kan zijn zonder te barsten. Intermezzo is inmiddels al breeduit bejubeld in de pers.
– In De kuil van de Japanse  zegt Asa haar saaie baan in de stad op om haar echtgenoot te volgen naar het Japanse platteland, waar hij nieuw werk heeft gevonden. Tijdens een uitzonderlijk hete zomer probeert ze haar dagen te vullen met huishoudelijk werk, dutjes en onbelangrijke boodschappen voor haar schoonmoeder, die (niet geheel toevallig) in het naburige huis woont. Er gebeurt steeds meer wat Asa niet kan plaatsen: contant geld verdwijnt uit een envelop, ze hoort flarden vaag kindergeschreeuw, haar schoonfamilie toont steeds excentriekere trekken. En op een dag vangt ze een glimp op van een merkwaardig beest dat iets weg heeft van een hond. Haar pogingen om het dier op te sporen leiden Asa naar een vreemde kuil langs de rivier, en daarmee naar nog meer raadsels.
– De vrouw van Montparnasse is een biografische roman van Caroline Bernard over filosofe en schrijfster Simone de Beauvoir. Die komt al op jonge leeftijd in opstand tegen de burgerlijke regels. Ze wil studeren, schrijven en haar leven in vrijheid kunnen leiden. Het grote verlangen naar persoonlijke ontwikkeling drijft haar, maar de tegenwerking die ze als vrouw ondervindt doet haar steeds weer twijfelen. Ze ontmoet Jean-Paul Sartre, enfant terrible, genie en al snel haar minnaar, met wie ze een liefdespact sluit dat voor beiden de vervulling van hun romantische verlangens en tegelijkertijd alle vrijheid betekent. Zij aan zij ontwikkelen de twee de filosofie van het existentialisme, worden het middelpunt van de Parijse bohémien-scene en later het intellectuele modelpaar van de eeuw.
–  was een succesvol advocate voor ze schrijfster werd. Haar autobiografische roman Love me tender wordt omschreven als een gedurfde roman waarin ze de liefde in al haar vormen bevraagt, van moederliefde tot variaties op liefhebben. Moeten we, om vrij te zijn, alles accepteren wat op ons pad komt? Moeten we alles omarmen, zelfs onze eigen nederlagen? Kan verdriet ongedaan worden gemaakt? “Ik heb zelden een verslag gelezen waarin de bitterheid en manipulaties van een misgelopen huwelijk, de macht van de staat en een niet-aflatende homofobie en vrouwenhaat zo pijnlijk worden blootgelegd.”, schreef de Guardian erover.
– In de Schwob-serie is de autobiografische roman Gebrand kind zoekt vuur van de Duits-Zweedse  opnieuw uitgegeven. De 14-jarige Cordelia groeit op in Berlijn in nazi-Duitsland en vraagt zich af of ze een uitgestotene of een uitverkorene is, of allebei tegelijk. Ze is de buitenechtelijk geboren dochter van een bekende schrijfster, en wordt gezien als Joods. Wanneer de netten van de Gestapo zich om Cordelia sluiten, laat de moeder haar op een cruciaal moment in de steek. Cordelia wordt gedeporteerd, haar moeder blijft achter in Duitsland.
– Kiezels is een autobiografische roman van  Ze schrijft over haar jeugd die ze doorgebracht in onconventionele omstandigheden, het verdeelde Berlijn, familiebanden en affiniteiten, lange, gelukkige zomers aan zee. De Duitse schrijfster praat over haar leven en haar schrijven, over wat haar schrijven en leven samenhoudt en verbindt. Waarheid, uitvinding, geheugen en geheimen – waar begint een verhaal en waar eindigt het? Hoe betrouwbaar is ons geheugen, hoe zeer lijken onze dromen op de werkelijkheid?
– Medea is een van de machtigste en meest verguisde vrouwen uit de Griekse mythologie. Rosie Hewlett vertelt in De heks van Kolchis het bekende Griekse verhaal van de held Jason en zijn Argonauten, die het gulden vlies weten te bemachtigen, maar deze keer vanuit de visie en beleving van Medea. Medea, die in de geschiedenis is weggezet als slechte en gevaarlijke vrouw en moordzuchtige moeder, verandert in dit boek in een krachtige vrouw met menselijke gevoelens en reacties op een zwaar traumatische jeugd. ‘Geweld voedt geweld’, zo blijkt ook hier weer. Ondanks dat het een overbekend verhaal is, zijn de kritieken erg lovend. Op deze manier verteld is het het verhaal van heel veel vrouwen, vroeger en soms nog van nu.
– g debuteerde in 2017 met Nieuwe reizigers. Onlangs verscheen De A van Asta, waarin Asta wordt uitgenodigd voor een herdenkingsdienst voor August, die tien jaar geleden overleed. Ze woonden in hetzelfde studentenhuis en hij had een relatie met Asta’s beste vriendin Mai. De uitnodiging verstoort alles: de roman waaraan ze werkt, en haar vriendschap met Mai en haar tweejarige zoontje. Wat was er gebeurd in de nacht van Augusts dood en in de uitbundige dagen die daaraan voorafgingen? De Deense schrijft over de intensiteit van studentenjaren, over wie we werkelijk zijn en wie we dachten dat we zouden worden, en over hoe ambities, angsten en herinneringen uit die tijd nooit hun greep loslaten op hoe we onze toekomst tegemoet treden.
– In Trieste tijger overdenkt de Franse schrijfster Neige Sinno de periode dat ze als kind, tussen haar zevende en veertiende, werd misbruikt door haar stiefvader. Een ander Franse schrijfster en niet de minste, Annie Ernaux, schreef er over: “ ‘Ik las het boek van Neige Sinno alsof ik met open ogen in een afgrond daalde. De ontstellende eenvoud van een monster met een prettig gezicht dat zich in alle rust beweegt in een gezin, in de samenleving. Iedereen zou Trieste tijger moeten lezen.” En ook vond ik: “‘Neige Sinno heeft op wonderbaarlijke wijze de juiste toon gevonden om dit boek zijn unieke emotie te geven, zowel gewelddadig als fijngevoelig, menselijk, al te menselijk. En van een zeldzame oprechtheid.” Het is de veel gedeelde toon over deze autobiografische, deels essay-achtige roman vol literaire verwijzingen over hoe misbruik een heel leven tekent.

Poëzie
– Wat wij doen dat heet bewaren is de vierde, zintuiglijke en rijkgeschakeerde dichtbundel van Siel Verhanneman. Daarin vangt de Vlaamse schrijfster het beeld van de rituelen die we nodig hebben om de angst om ouder te worden of kind te blijven te bezweren. Ze vindt twee plaatsen in het lijf waar grote verlangens en gevoelens bewaard worden: de uterus, waar het moederschap kiemt, en de psoas, de spier van de ziel. Beeldende kunst biedt haar afstand om aan zelfonderzoek te kunnen doen en grip te krijgen op het moederschap, de liefde, het verdriet en de toekomst.
– Sophia Blyden is schrijfster van zowel proza als poëzie; daarnaast is ze ook programmamaker. Dobberen is haar debuutbundel van dichter en podiumdichter, waarin ze de periode tussen meisje en moeder onderzoekt. Wat zijn haar mogelijkheden? Wat voor vrouw wil ze uiteindelijk zijn? De bundel heeft een mooie opbouw met terugkerende saga’s, Sophia Blyden laat zien hoe lastig het is voor een jonge vrouw om te bedenken wie ze wil zijn in weerwil van alle verwachtingen van haar omgeving en de maatschappij. Ze ondersteunt en is kritisch.

Verhalen
– De wasvrouw van de Drambranders is een bundel autobiografische verhalen van . Ruim drie jaar geleden verscheen van haar De doorsons, een indrukwekkende kroniek van haar eigen tot slaven gemaakte familie, en gïnspireerd door haar drie ‘voormoeders’. De nieuwe elf verhalen gaan over een Surinaamse familie die zich vastberaden van de nasleep der slavernij wil ontdoen. De voorloper, de trooster, de verbinder, de bouwer, de wasvrouw passeren de revue, naamloze steunpilaren (stonfoetoe of krakatiki) die allemaal een gezicht krijgen. Zonder verwijten, maar grootmoedig en vergevingsgezind koesteren ze niettemin hun eigen trots, vervat in een credo: ‘Wij zijn niemand iets verschuldigd!’

Non-fictie
– Enigszins vrij naar Simone de Beauvoir: ‘Een vrouw wordt niet geboren, ze wordt gemaakt’. Maar als dat zo is, wat valt er dan te zeggen over hoe ze in elkaar wordt ge­zet? In Liggend naakt, een essay in vijf delen, onderzoekt Bas­je Boer onze aannames over vrouwelijkheid aan de hand van kle­ding en symbolen die we vinden horen bij de vrouw. Dat onderzoek, waarin het soms schuurt en botst, leidt van de modegeschiedenis via Assepoester naar Taylor Swift en Mae West. Het meandert, stelt vragen, maar trekt, uiteindelijk, ook conclusies over de tijd en cul­tuur waarin we leven, en welke rol gender daarin heeft.
– Na Het Grote Vrouwen Kunst Boek en Fenomenale vrouwen in de schilderkunst beschrijft Fenomenale vrouwen in de beeldhouwkunst de levens en het werk van vrouwen die beeldhouwen. Ruim 300 kunstenaars uit 64 landen worden gepresenteerd, samen goed voor een tijdsbeeld van 500 jaar beeldhouwkunst. Sculptuur bevat een diversiteit aan verschijningsvormen – tijdelijk of permanent, binnen of buiten, groot of klein, van snijwerk tot gietwerk, van assemblage tot locatiespecifieke installatie, gemaakt van marmer, hout, textiel of keramiek. Elke kunstenares wordt belicht met een sleutelwerk en een tekst die introduceert en houvast geeft bij het kijken naar haar werk. Er worden nieuwe verbindingen gelegd en er ontstaan verrassende combinaties tussen kunstenaars en kunstwerken die verder gaan dan chronologische of geografische kaders.
– “Bijkomende redenen om van hekserij beschuldigd te worden waren er best. Seksueel ‘wangedrag’ vertonen? Arm, oud of gehandicapt zijn? Het kon allemaal tegen je pleiten. Maar, maakt expert Marion Gibson in Heksen middels 13 historische gevals-studies duidelijk, risicofactor nummer één was: je bent een vrouw. Vrouwen waren nu eenmaal vatbaarder voor de verleidingen van Satan (zie Eva), meenden de eerste quasiwetenschappelijk demonologen rond 1400. En die overtuiging bleef zeven eeuwen lang het misogyne refrein. In Innsbruck anno 1485, toen Helena Scheuberin (onsuccesvol!) werd vervolgd door opperheksenjager Heinrich Kramer, auteur van het beruchte De heksenhamer, evengoed als in de clash tussen pornoster én medium Stormy Daniels en Donald ‘witch-hunt’ Trump. Deprimerend, maar dankzij Gibsons minutieuze reconstructie van de beklaagdenlevens ook fascinerend.” bron: VPRO-gids
– In De vrouw de baas maakt advocate en journaliste  de balans op bijna 25 jaar nadat het bordeelverbod werd opgeheven. Zijn we de goede weg ingeslagen? In 2010 hoorde ze een vermaard feministe zeggen dat de Hollandse legalisering van prostitutie een mislukt experiment is. Die vindt prostitutie de ultieme vorm van onderdrukking van de vrouw en het houdt de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen in stand. Zo kijken we in Nederland toch niet aan tegen prostitutie, dacht ze. Je mag vrij beschikken over je lichaam en als je geld voor seks wilt vragen, dan doe je dat. Dát is feminisme. Wie heeft er gelijk? Ze vroeg escorts, raamwerkers, tippelaars en thuiswerkers wat de legalisering voor hen heeft betekend. Ze bezocht een tippelzone en een festival voor jongeren die klanten strafbaar willen stellen. Ze sprak feministen die dat ook willen en feministen die daar fel op tegen zijn.
– In Dochters van Lucy van emeritus hoogleraar economische geschiedenis  staan de vragen ‘wanneer en waarom ontstond de ongelijkheid tussen vrouwen en mannen’ en ‘in welke delen van Eurazië was de genderongelijkheid het meest intens’ centraal. Het spoor gaat terug naar het ontstaan van steden en staten, meer dan 5000 jaar geleden. Daarna concentreert het verhaal zich op welke rol religie speelde. En hoe sterk waren Nederlandse vrouwen in de late Middeleeuwen en de Gouden Eeuw? Waarom werd de huiselijkheid zo dominant in de 19e eeuw, waardoor de vrouw werd gemarginaliseerd op de arbeidsmarkt en in het maatschappelijk leven? Aan de hand van verhalen over vrouwen en mannen en voorbeelden uit kunst, misdaad, godsdienst en sport worden mythes over de vrouw-manverhoudingen doorgeprikt. Er wordt veel nieuws verteld over de relaties tussen de seksen in het verleden.
– Lou Salomé (1861-1937) is wereldwijd bekend geworden door haar relaties met Friedrich Nietzsche, Rainer Maria Rilke en Sigmund Freud. In de 20e eeuw werd zij vanwege haar omgang met deze en andere beroemde mannen vaak weggezet als een femme fatale. In Lou Salomé, een vrijgevochten vrouw nuanceert cultuurhistoricus  dat beeld. Lou Salomé klampte zich met intense hartstocht vast aan het leven. Dat klinkt door in de romans die ze schreef, maar vooral ook in haar essays. Als filosofe, theologe en psychologe waren haar inzichten in het wezen van de mens in haar tijd baanbrekend. De klassiek geworden vraag van Sigmund Freud, ‘Was will das Weib?’, is door haar volledig beantwoord. Zij maakte de vrouw tot onderwerp van haar werk, in plaats van tot object. Ze ontleedde de man-vrouwverhouding met grote verve. Daarbij drong ze diep door in het wezen van de vrouw, haar liefdesleven en seksualiteit.

Activiteiten in Utrecht en daarbuiten:
– Literair theater Salon Saffier houdt op 20 oktober een middag over Mary Shelley (1797-1851), Mary Shelley over de toekomst van de mens. Een lezing door universitair docente Engelse en Amerikaanse literatuur Hanna Hoorenman en een voordracht door actrice Marjan Volbeda willen een portret schetsen van de schrijfster die haar tijd ver vooruit was. Haar debuut Frankenstein, over de wetenschapper Victor Frankenstein die uit dode materie een levend wezen schept, schreef ze toen ze 18 jaar was en het verscheen anoniem. Mathilda, over incestueuze liefde, voltooide ze 3 jaar later en haar The last man (1826), ging onder andere over een pandemie die in de 21e eeuw bijna zorgt voor het uitsterven van de mensheid. Haar romans leveren een bijdrage aan het hedendaagse debat over artificiële intelligentie die zich tegen de mens keert, over wetenschap die over ethische grenzen gaat, over seksuele mores en over de gevaren die het voortbestaan van de aarde bedreigen.
Meer info: https://www.salonsaffier.nl/mc-events/mary-shelley-over-de-toekomst-van-de-mens/?mc_id=208
– Museum de Fundatie (Zwolle) presenteert t/m 16 maart volgend jaar een overzichtstentoonstelling van het werk van de Russische kunstenares Marianne von Werefkin – pionier van het expressionisme. Marianne von Werefkin (1860-1938) groeide op in een welgesteld gezin in Moskou en kreeg les van de wereldberoemde Ilja Repin. Ze speelde aan het begin van de 20ste eeuw een cruciale rol in de ontwikkeling van het expressionisme in Duitsland, waarheen ze was verhuisd samen met haar partner kunstenaar Alexej von Jawlensky. Ze was in de groep bevriende kunstenaars met o.a. Gabriele Münter, Kandinsky en Franz Marc de eerste die expressionistisch ging schilderen. Het afbeelden van emoties en gevoelens stond voorop. Op de tentoonstelling is ook werk van tijdgenoten te zien.
Meer info: https://www.museumdefundatie.nl/nl/marianne-von-werefkin/
– In museum de Mesdagcollectie (Den Haag) is t/m 19 januari de tentoonstelling Rosa Bonheur. De kracht van het dier te zien. Rosa Bonheur (1822-1899) was een van de beroemdste kunstenaars in de 19de eeuw. Ze werd vooral bekend door haar doorvoelde, monumentale schilderijen van dieren. In de tentoonstelling staan haar liefde voor dieren en haar gedetailleerde werkwijze centraal. Landschapsstudies, tekeningen, olieverfschetsen en sculpturen laten zien hoe ze te werk ging.  De Franse kunstenares woonde op een landgoed bij het bos van Fontainebleau, waar ze op haar erf o.a. schapen, honden, paarden, vogels, apen en leeuwen hield. Zij geloofde dat dieren een ziel hadden, wat voor die tijd een vooruitstrevende opvatting was. Ze wilde de dieren zo objectief mogelijk afbeelden, en tegelijkertijd doordringen tot hun ziel. Zo ontwikkelde ze een unieke stijl, waarin ze de vrije kracht en ziel van de dieren uitdrukte. Daarnaast was Rosa Bonheur een onafhankelijke vrouw die een onconventioneel leven leidde en wordt ze nu beschouwd als een van de voorlopers van het feminisme.
Meer en uitgebreide info, ook over lezingen etc: https://www.demesdagcollectie.nl/nl/plan-uw-bezoek/te-zien/tentoonstelling-rosa-bonheur-de-kracht-van-het-dier
– https://www.museumarnhem.nl/nl/tentoonstellingen/radicaal
– Bij de Utrechtse Boekenbar: op zondag 20 oktober een Boek & Brekkie rond Camping van Maartje Wortel, en op donderdag 24 oktober leesclub rond Het gele huis van Mieko Kawakami. Voor meer info: https://www.deutrechtseboekenbar.nl
– Op 22 oktober is in theater Kikker de première van Lesbos gespeeld door de Utrechtse theatergroep Club Lam. Lesbos is een hedendaagse hervertelling over Sappho als het pop-icoon van dit moment. In haar concerten moedigt ze vrouwen aan om hun leven te laten leiden door liefde, vrijheid en gelijkheid. Ze strijdt voor een vrijere blik op de liefde, waarmee ze de orgasmekloof wil verkleinen. Ooit was Sappho spiritueel leider van haar eigen intieme vrouwencommune op Lesbos waar ze het oogstseizoen vierden met sappige perziken en gezamenlijk dansten rond de intense vuren tijdens Beltane. Langzamerhand blijkt dat er ook een andere realiteit is op het eiland.
Club Lam zet zich in voor meer vrouwelijk perspectief in de cultuursector, door er niet alleen over te praten, maar ook actief bij te dragen met nieuwe verhalen en voorstellingen.
Meer info: https://www.theaterkikker.nl/agenda/lesbos-25183
– Op 18 oktober speelt in de Utrechtse Stadsschouwburg Rebuild – a black woman’s story, een voorstelling over jongvolwassenen die hun plek in de wereld proberen te vinden. Het verhaal begint met zwarte jonge vrouwen die geconfronteerd worden met hun traumatische ervaringen, variërend van persoonlijke tragedies tot structureel racisme en sociaal onrecht. Ze beginnen aan een innerlijke reis van strijd en veerkracht terwijl ze proberen om te gaan met de complexiteit van hun realiteit. Hun onderdrukte macht komt tevoorschijn en manifesteert zich. Vastbesloten om te blijven vechten voor hun rechten en identiteit, gebruiken ze deze innerlijke kracht als brandstof voor vastberadenheid, waarbij de zwarte vrouwen voortbouwen op de erfenis van hun voorouders en een eigen toekomst uitstippelen.
Meer info: https://stadsschouwburg-utrecht.nl/agenda/seizoen-2024-2025/rebuild-a-black-womens-stor-precious-alvares-world-of-afro
– Ook in de Stadsschouwburg speelt op 23 en 24 oktober De jaren, naar het boek van de Franse schrijfster Annie Ernaux, winnares van de Nobelprijs voor de literatuur 2022. Vijf actrices van het Nationale Theater vertellen samen het leven van één vrouw, tegen de achtergrond van een in hoog tempo veranderende wereld. Ze groeit op tussen het puin van de Tweede Wereldoorlog, ontworstelt zich aan haar middenstandsmilieu en wordt schrijfster met een scherp politiek en sociaal bewustzijn. Aan de hand van foto’s, songs en nieuwsberichten vertelt ze over emancipatie, vrouw-zijn, seksualiteit, klassenverschillen en individuele kansen. In losse scènes worden muzikale, vrolijke en melancholische herinneringen opgeroepen. Door één leven te volgen, zien we de wereld veranderen, als een soort universele biografie van het naoorlogse West-Europa. Mariana Aparicio kreeg voor haar rol de Theo d’Or, prijs voor meest indrukwekkende vrouwelijke hoofdrol.
Meer info: https://stadsschouwburg-utrecht.nl/agenda/seizoen-2024-2025/de-jaren-het-nationale-theater-internationaal-theater-ams
– Nog maar een week duurt de overzichtstentoonstelling in Warnsveld, Veranderend werk, met werk van de afgelopen 35 jaar van Jet Rotmans. Het is werk dat zich telkens vernieuwt, maar waarin herhaling en verandering steeds een grote rol spelen. In juni vond Jet’s performance Over de tijdelijkheid in de kunst plaats. Die tijdelijkheid komt tot uitdrukking in al haar beeldende werk: het zijn verzamelingen van kleur, ritme en maat, met thema’s als rozen, schapen, cijfers of provincies, vaak wonderschoon. De vorm kan in de verzamelingen steeds bewegen, en is niet gestold in één compositie of opstelling.
Meer info: http://www.jansenkooy.nl/expositie/

Bibliotheeknieuws:
– In oktober zal de bibliotheek weer op de aangegeven tijden open zijn.
Iedereen die wil komen rondkijken en/of boeken lenen en terugbrengen is van harte welkom.
– De bieb bestaat deze maand 40 jaar (zie ook meer naar boven)!!!!! waarvan inmiddels al 14 jaar op de Gansstraat.

Nieuwe boeken in de bibliotheek
Een zandstorm, zeiden ze van Çiler Ilhan, Vrouw in de kunsten – miss Guggenheim van Leah Hayden, Dit boek redt je leven van A.M. Homes, Lied van verzet van Lin Jaldati , en Ze noemden me duivelskind van Michaela en Elaine DePrince.

Nieuwe recensies van deze maand als link bijgevoegd:
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/09/08/gebied-19-door-esther-gerritsen/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/09/13/de-langstlevende-door-truus-rozemond/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/09/25/ode-aan-de-laatste-van-de-vrouwenlijn-door-anneke-wittermans/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/09/27/luister-door-sacha-bronwasser/

De leenbijdrage voor 2024 is vastgesteld op € 27,50. Je kunt hiervoor onbeperkt boeken lenen en/of vriendin/vriend van de bibliotheek zijn. Vanaf oktober geldt een leenbijdrage van € 10,- voor de rest van het kalenderjaar. Iedereen die boeken leent en/of wil gaan lenen wordt vriendelijk verzocht dit bedrag over te maken op ons banknummer NL18 RABO 0366 0430 05 ten name van Stichting Es Scent ovv naam en ‘leenbijdrage 2024’. Meer overmaken om de vrouwenbibliotheek extra te ondersteunen mag natuurlijk altijd. Eenmalig een boek lenen kan ook. De bijdrage hiervoor is € 1,- per boek, met een startbedrag van € 5,- per kalenderjaar.Op www.vrouwenbibliotheek.nl is meer informatie over de bibliotheek te vinden en veel recensies; de nieuwsbrief is ook te lezen via onze website.

Marjolein Datema                                                                                        Utrecht,  1 oktober 2024

Je zou het vaker mee willen maken: beginnen in een boek en er in verdwijnen. Je blijft maar lezen, slaat het boek uiteindelijk dicht en daarna zie je dingen anders. Wat precies, dat weet je eigenlijk niet. Het boek werkt een tijd na, roept associaties, herinneringen en vragen op. Luister is zo’n boek.

Sacha Bronwasser debuteerde in 2019 met Niets is gelogen, Luister is haar tweede roman. Ze werd geboren in 1968 in Rijswijk. Ze studeerde af als kunsthistorica, volgde ook twee jaar de St Joost Academie in Breda, richting fotografie. Zij schreef 20 jaar freelance voor de Volkskrant. Nu is zij naast schrijfster ook curator en spreker.
“Luister”, zegt de schrijfster tegen haar. “Onze geschiedenis was een steentje in mijn schoen dat ik negeerde maar toen ik het tevoorschijn had gehaald kreeg ik het niet meer teruggeduwd. Je zult er even de tijd voor moeten nemen. Luister.” Haar, dat is Flo en de schrijfster is Marie.

Marie is in Parijs in 2021 en valt met de deur in huis. Marie en Flo komen beiden uit de kunstwereld en hebben een gezamenlijke band via Parijs, dat wordt snel duidelijk terwijl het verhaal zich ontvouwt. Het begint in 1987, Marie studeert op een kunstopleiding, Flo is haar docent en bombardeert haar tot protegee, een rol die ze zich maar al te graag laat aanmeten. Tot de grote deceptie, die haar uiteindelijk twee jaar later naar Parijs doet vluchten, om te gaan werken als au pair in het gezin van Philippe Lambert. Daar verweeft zich de geschiedenis van Marie en Flo met die van Philippe. In zijn gezin heeft zich voor de komst van Marie een jaar eerder ook al een ingrijpende ontwikkeling voorgedaan. In een gesprek met Marie heeft Philippe een ook voor hem onbegrijpelijke ervaring van iets dat in een onbekende toekomst ligt. Hij luistert, hoort een geruis maar er zijn geen woorden voor. Wat die woorden zijn materialiseert zich uiteindelijk pas op 13 november 2015.

Luister leest lekker, het verhaal boeit van begin tot einde. Het schrijfplezier spat ervan af. Maar onder die ‘good read’ ligt een compositie met een diepe gelaagdheid. Schrijfplezier leidt tot leesplezier, daardoor zou je over het hoofd zien dat de roman bedrieglijk eenvoudig is. Want er is ook die diepgang die je nog een tijd bezighoudt.
Luister trekt je mee in ruim dertig jaar ontwikkeling van Marie, die begint met haar onbevangen start op de kunstopleiding, haar docent Flo die Marie vormt en dan als het ware haar verhaal steelt. Die ontgoochelende ervaring doet haar vluchten naar Parijs, waar ze weer blanco begint. “Er groeide een beetje ruimte, niet groter dan een beukennoot, maar toch, in mijn platte borstkas en in mijn keel en in mijn hoofd.” Er volgen intensieve jaren. Marie schrijft flarden leven op briefjes, verzamelt die in een doos en het leven gaat door. De gebeurtenissen daar in 2015 triggeren haar om terug te kijken en uiteindelijk zes jaar later dit verhaal te schrijven. En dat kan nergens anders gebeuren dan in Parijs, de vierde hoofdpersoon in de roman. Deze wervelende ontwikkelingslijn brengt je als vanzelf terug naar de grote lijnen van je eigen levensverhaal.

Het boek roept ook een ethische vraag op. Het materiaal van een kunstenaar is de wereld om haar heen, ze gebruikt dat. Bij dat gebruik zijn ook mensen betrokken, waar liggen daar de grenzen? In hoeverre kun je jezelf het verhaal van een ander toe-eigenen? Een vraag waar geen eenduidig antwoord op valt te geven. In een interview in Trouw zegt Sacha Bronwasser: “je mag de werkelijkheid gebruiken, niet de mensen”. Flo gaat in het verhaal wellicht verder dan de schrijfster zelf zou doen. Maar toch heeft ze dit verhaal met plezier opgeschreven, zegt Bronwasser. En met kennis van zaken, in alles is te zien dat Sacha Bronwasser een wereld beschrijft die ze van binnenuit kent.
Wat weet je echt van wat er om je heen gebeurt? “Er is een verschil tussen kijken en zien”, wordt ergens gezegd. Dat diffuse grensgebied kwelt Philippe Lambert. Hij ziet en hoort dingen zonder daar taal voor te hebben. Hij luistert, doet dingen om erger te voorkomen zonder te weten waarom. Het brengt hem in onmogelijke situaties, hij wordt een man buiten de tijd, maar hij kan niet anders. Erger voorkomen, kun je dat? Marie vraagt het zich ook af, kon zij erger voorkomen voor Flo? Maar nee.  “Welke accenten ik ook leg, welk perspectief ik ook kies, steeds staat de uitkomst vast en verschijn jij daar precies op tijd”.

Luister stond op de shortlist voor de Libris prijs 2024, maar de prijs werd uiteindelijk (voor de tweede keer) toegekend aan Rob van Essen. Naar mijn mening een gemiste kans. Luister is een roman die staat in een traditie van grote verhalenvertellers in de literatuur en heeft internationale allure. Hopelijk gaat dat blijken, de roman wordt in ieder geval in het Engels, Duits en Noors vertaald.

Uitgeverij       Ambo/Anthos, 2023,
Pagina’s        254
ISBN             978 9026 352 065

Recensie door Ine van Emmerik, september 2024

Erken latente talenten

De vrouwenlijn is de verbinding, door de generaties heen, van moeder naar dochter. Alle voormoeders in de lijn hebben kinderen gedragen en gebaard. Via placenta, moedermelk en de mitochondriën in het cytoplasma van de eicel hebben zij (vloei)stoffen doorgegeven aan hun nageslacht. Nog niet eerder is deze lijn van overdracht van erfelijke informatie, die opgeslagen ligt in vloeistoffen, van moeder naar dochter onderbroken; alle mensen hebben een moeder, die weer een moeder heeft, die etc. Het gaat helemaal terug naar de oermoeder. En dan stopt plotsklaps de lijn bij die ene vrouw en bij elke man. Vrouwen zonder dochters zijn de laatste vrouw in de vrouwenlijn.

In Ode aan de laatste van de vrouwenlijn belicht Anneke Wittermans het specifieke leven van deze ‘laatste-lijners’. Zij hebben doorgaans uitgesproken maatstaven waarlangs zij het leven invullen. Zij tonen inzet en maken nieuwe principiële keuzes. Zij zijn die bijzondere tantes, die klaar staan met raad en daad. Hun oma’s hadden waarschijnlijk ongekende talenten, maar niet de tijd om deze te ontplooien. Laatste-lijners beogen zingeving in de maatschappij. Zij eren de voormoeders en onderzoeken wat zij aan onverwerkte opgeslagen informatie of ongebruikte talenten van de vrouwenlijn kunnen bevrijden. In de laatste van de lijn groeit het verlangen om de lijn met schone beelden af te hechten.
Soms lijden deze vrouwen onder vooroordelen door onbegrip, terwijl wij ons niet realiseren dat zij zich willen verzoenen met het verleden en zich willen richten op het huidige leven. De schrijfster wil een lans breken voor deze vrouwen, die ogenschijnlijk een bescheiden leven creëren. Ze maakt hierbij geen onderscheid tussen vrouwen zonder dochters maar wel met zonen, en vrouwen zonder dochters én zonen.

Het boek is rijk geïllustreerd met voorbeelden en gedichten. Boeiend is om te lezen over het waarden-kapitaal en hoe dit op te bouwen in deze autonome positie. De latente talenten van de laatste-lijners zijn beeldend beschreven in negen toonbeelden, zoals de weldoener, pionier, inspirator en verheffer.
Anneke Wittermans heeft voor de laatsten in de vrouwenlijn speciale dansen ontwikkeld, om hun positie te herkennen, erkennen en waarderen. De dansen ondersteunen de inzichten rondom dit thema en plaatsen de talenten van de laatsten van de vrouwenlijn in het licht. Ze geeft inspirerende vragen mee, bijvoorbeeld: Hoe draag ik de goede kwaliteiten over van de vrouwen die voor mij geleefd hebben en die ook bij mij passen? Hoe verleen ik gratie aan dat wat voor mij heeft plaatsgevonden in de vrouwenlijn? Hoe zet ik de talenten in, die nog niet hebben kunnen floreren? Dit kunnen intensieve processen zijn in een leven. De laatste vrouwen van de lijn willen een zinvolle bijdrage leveren aan de maatschappij door hun creatief vermogen in te zetten. Zij dragen zorg voor hoe zij de wereld achterlaten.

Anneke Wittermans speelt verfrissend met taal. Ode aan de laatste van de vrouwenlijn is een boeiend, veelzijdig, rijk en origineel boek over een belangwekkend thema. Bovendien is het prachtig vorm gegeven. Dat is uitgever Dafne Arlman ook wel toevertrouwd. Het geeft veel informatie (soms herhaling), inclusief allerlei quotes van toonaangevende (meestal) vrouwen. Daardoor moet je het regelmatig even wegleggen en de tijd nemen, maar het geeft veel herkenning en stof tot doordenken. Bijvoorbeeld zelf serieus met de gestelde vragen aan de slag te gaan of door na te gaan welke toonbeelden persoonlijke herkenning oproepen.
Laatste-lijners pionieren talenten, stellen essentiële vragen voor alle dochters en zonen. Derhalve gelden de beschreven toonbeelden eveneens voor anderen dan laatste-lijners.

Anneke Wittermans is dansdocente sinds 1981 en ontwikkelde haar eigen danstechniek: diadans. Diadans is dansen en licht brengen door alle lagen heen.
Eerder schreef ze Vrijgeven, vieren van verbintenissen.

Uitgeverij      Arlman, 2023
Pagina’s        229
ISBN              978 9083 070 070

Recensie door Edith van der Meulen e.a., juli 2024

Verborgen drijfveren

Heimelijk draag ik medeweten
van moeders stam in mijn water
Gedragen in haar schoot, geweld in haar sappen
ben ik van binnen uit verbonden
met haar levenshouding 

Eeuwen oude wensen zijn verlangend
om tot expressie te komen
Doordrenkt met onuitgesproken missies
van nu en ooit, kruipt het water in mijn gelederen
vult mij met passie

Nu ben ik haar beste voertuig
ik ben vrij om te ervaren
waar ik mijn water heen breng

Daar waar het resoneert, hoor ik thuis
Daar waar ik mee verbonden ben, dat geef ik vorm
Ik kies voor mijn leven
kristalliseer uit dat wat mij treft

Al het andere laat ik over drijven
met de zucht der voormoeders

A.W. juni 2008

Truus Rozemond woont in Utrecht en is een bekende van onze vrouwenbibliotheek. Eerdere romans van haar waren Tussenruimte, De vorm van Ierland, Een verwaarloosd huis en Weg van de armoede. Van een tweetal staan recensies op onze website.
In De langstlevende is Leon op 66-jarige leeftijd plotseling overleden. Een man en twee vrouwen die tijdens verschillende periodes deel hebben uit gemaakt van zijn leven kijken terug.

René
René leerde Leon kennen tijdens hun studententijd. Hij denkt aan deze tijd terug tijdens een vakantie in Frankrijk, waar hij een wandeltocht maakt met zijn echtgenoot. Hij ziet daar een jongen die hem erg aan Leon doet denken en keert terug naar het verleden. Leon was een uitgesproken jongen met veel talenten, terwijl René timide was en nog niet uit de kast gekomen. Zij vinden elkaar in vriendschap, schaken en muziek. Leon kreeg een vriendin Anna en liet zich meeslepen naar wilde homofeesten. Hij werd actief lid van de communistische partij. Toch bleef hij zoekende en vertrok naar Rotterdam, waar hij zich verdiepte in occulte zaken. Hij werd hypnotherapeut, reïncarnatietherapeut en astroloog.
Terwijl René zich dit alles herinnert, krijgt de lezer ook inzicht in zijn huidige leven. Zijn man Paul is evenwichtig maar wel wat dominant. Hij vindt het gemijmer over Leon overdreven maar is zeker niet jaloers. René is gelukkig met Paul.

Anna
Leon was Anna’s eerste vriendje. Hij trok bij haar in maar van een heftige relatie was geen sprake. Leon was erg op zich zelf maar leunde ook veel op haar. Hij had een slechte relatie met zijn ouders die gescheiden waren. Zijn vader voedde hem op omdat hij beweerde dat zijn ex-vrouw niet in staat was de twee zoons op te voeden. Leon worstelt daarmee.
In de tijd rond de crematie van Leon begint Anna tijdens een korte ziekteperiode de boeken die door Leon zijn geschreven te lezen. Boeken over reïncarnatie en hoe mensen hun vorig leven meedragen.
Anna heeft later een vriendin gekregen, Diana. Deze is sceptisch over Leon’s praktijken. Ook hier merk je dat de huidige relatie van Anna en Diana goed is en veel stabieler dan die van Anna en Leon.

Delphine
Leon is drie keer getrouwd geweest. Uit zijn tweede huwelijk had hij een zoon, Caspar. Delphine is de derde vrouw van Leon. Zij leerde hem als haar therapeut kennen. Zij was toen getrouwd en had 2 kinderen. Zij was erg kwetsbaar en leunde sterk op Leon. Zij zag allemaal duistere krachten om zich heen. Leon leerde haar hoe zij de werkelijkheid moest ervaren en om te leven met het Duister in zichzelf. Hoewel Leon eerst geen relatie met haar wilde, kwam het er toch van. Delphine verliet haar gezin en verhuisde naar Utrecht. Eenmaal getrouwd leerde zij Leon ook van een andere, hardere kant kennen. Annet, de moeder van Caspar krijgt MS en Caspar beschuldigde Leon ervan Annet niet snel genoeg naar een arts te hebben gestuurd. Bovendien vond Caspar hem een goeroe die zijn cliënten misbruikt. Hierop onterfde Leon Caspar. Delphine heeft hier problemen mee en na Leon’s dood probeert zij Caspar te helpen. In de loop van haar verhaal zie je Delphine steeds sterker worden, wellicht doordat Leon overleden is.

De Langstlevende is een psychologische roman en leest vlot door. Er wordt wat mij betreft iets teveel gepsychologiseerd, maar dat is een kwestie van smaak. Er ontstaat een achteraf beeld van de overledene door de ogen van drie heel verschillende anderen. Daarnaast is het aardig hoe er gelijk een inkijk wordt gegeven in de huidige levens van die drie anderen, René, Anna en Delphine, na hun contact met Leon. Je ziet hoe zij in de loop van de tijd veranderd zijn en hoe zij een goed eigen leven hebben gekregen.

Uitgeverij        Magnolia, 2023
Pagina’s          160
ISBN               978 9492 241 627

Recensie door Emilie Jonxis, september 2024

Het gaat niet goed met de aarde. Klimaatactivisten en natuurbeschermers wijzen er voortdurend op dat we zuinig op de aarde moeten zijn, omdat er geen planeet B is. Maar wat zou er gebeuren als die er wel is? In Gebied 19 is er in 2020 een planeet ontdekt, T01-700d, die iets groter is dan de aarde en waar leven mogelijk is. In het geheim wordt een grote evacuatie voorbereid. Om te zorgen dat het de mensheid daar beter vergaat dan op de aarde, wordt maar ongeveer de helft van de bevolking meegenomen: iedereen onder de 40 en verder degenen die gezond en ‘nodig’ zijn. De definitie daarvan is niet helemaal eenduidig en soms worden er vergissingen gemaakt.

De overheid wil dat de bewoners van de nieuwe planeet de oude aarde vergeten, en in het hier en nu gelukkig zijn. Daar wordt alles voor uit de kast gehaald: in het onderwijs is geen plaats meer voor geschiedenislessen, in boekwinkels en bibliotheken vind je geen non-fictie meer, maar alleen romans en poëzie. Mocht iemand toch nog ongelukkig zijn, dan werken artsen alle nare herinneringen en trauma’s weg door het toedienen van elektrogolven in gebied 19, een gedeelte van de neocortex in de hersenen waar ervaringen opgeslagen worden. In die zin doet het boek denken aan A brave new world van Aldous Huxley. Tegelijkertijd zijn er ook parallellen met 1984 van George Orwell, want iedereen wordt nauwkeurig in het oog gehouden en zo nodig in het gareel gebracht, liefst zachtzinnig, maar zo nodig ook hardhandig.

Doordat op de oude aarde nu veel minder mensen zijn, en daarbij niet de meest slimme en innovatieve, is de verwachting dat de aarde kan herstellen van alle milieuschade. Er is immers geen industrie meer. De aarde blijft echter wel beschikbaar als een soort kolonie om zo nodig nog grondstoffen uit te halen. Ook op andere manieren blijft er contact: Mensen kunnen om gezinshereniging vragen als ze menen dat een familielid onterecht op de oude aarde is achtergelaten, en mensen die niet aan de verwachtingen voldoen, bijvoorbeeld doordat ze suïcidaal zijn, worden weer teruggebracht.

Tegen deze achtergrond volgen we Tomas Boom, auteur van thrillers, die achtergelaten is. Hij is zijn hele familie kwijt en heeft alleen zijn hond nog. Alle voorbereidingen op de grote volksverhuizing zijn aan hem voorbijgegaan, omdat hij bezig was met de afronding van zijn laatste boek. Het kost hem grote moeite om erachter te komen wat er gebeurd is, en hij weigert zich bij de situatie neer te leggen. Hij wil zijn vrouw en zoon terug. Als zijn wens wordt ingewilligd en hij op een gegeven moment ook op de nieuwe planeet belandt, blijft hij vergelijkingen maken tussen beide planeten: oud en nieuw. Door dat te doen valt hij echter helemaal uit de toon, want aan mensen en dingen denken die er niet meer zijn ‘dat doen we niet meer’. Zoals zijn ex-vrouw hem uitlegt: ‘… we proberen hier niet te praten over de mensen die er niet meer zijn. Je kunt niets voor ze doen, je kunt alleen iets doen voor mensen die er wél zijn. Dat is wat we hier doen, we zijn er voor elkaar. Deze aanpak blijkt voor iedereen het beste. De mensen hier zijn met elkaar bezig. Je kunt je niet voorstellen wat een ongelofelijke hoeveelheid positieve energie dat creëert.’

Tomas’ laatste boek is een hit op de nieuwe planeet. Hij krijgt een grote literaire prijs toegekend, waardoor hij financieel onafhankelijk wordt en niet meer hoeft te werken. Op die manier probeert de overheid ook Tomas de nagestreefde positieve energie te geven en hem te verzoenen met zijn nieuwe bestaan, maar Tomas blijft sceptisch en cynisch. Hij weigert de nieuwe planeet te zien als de aarde. Tomas is niet de meest gemakkelijke persoon in de omgang en in het verhaal roept hij bij veel mensen weerstand op met zijn achterdocht. Zelf vind ik zijn blijvende verzet goed invoelbaar en zelfs prijzenswaardig. Ik zal de verschillende verwikkelingen niet in detail uit de doeken doen, want juist Tomas’ zoektocht naar de waarheid en de werkelijkheid – en de gevolgen van die zoektocht – maken het boek spannend.

Wel kan ik iets zeggen over de afloop aan de hand van een citaat. Tomas wordt geïnterviewd door een journalist en zegt voor de zoveelste keer dat hij niet op de nieuwe planeet wil zijn. Dan vraagt de journalist: ‘Stel, u bent een personage, wat zou u uw personage adviseren?’ ‘Tja,’ zei Tomas, ‘als het een verhaal was… (…) Als ik een hoofdpersoon zou zijn in een boek van mij, zou ik met alle macht moeten proberen mijn doelen te verwezenlijken terwijl iedereen om mij heen mij zou tegenwerken en uiteindelijk…’ ‘Ja?’ ‘Uiteindelijk…’ ‘Loopt het slecht af?’ ‘Nee, dat is voorspelbaar.’ ‘Het loopt goed af?’ ‘Dat is ongeloofwaardig.’ ‘Open einde?’ ‘Ik hou ervan mijn personages hun doelen te laten verwezenlijken om er dan achter te komen dat hun dit geen geluk brengt. Zoiets.’

Esther Gerritsen (1972) is een productieve auteur. Ze schrijft vooral proza, waaronder negen romans, een verhalenbundel, columns (in de Volkskrant en de VPRO Gids), een hoorspel en een novelle (het Boekenweekgeschenk Broer in 2016). Daarnaast schreef ze aan het begin van haar carrière, tot 2003, toneelteksten en sinds 2014 werkte ze mee aan een aantal filmscenario’s, de laatste twee samen met Halina Reijn en Carice van Houten. Haar stijl is helder, met veel dialogen. Toch vind ik het geen gemakkelijk boek. Als lezer probeer je te begrijpen wat er gebeurt, maar dit verhaal is zo onwerkelijk en laat zoveel technische en praktische zaken in het vage dat mij dat niet lukte. Als aanleiding voor belangrijke vragen over het voortbestaan van de aarde, de relaties tussen mensen en de rol van geheugen en historie is het echter zeker geslaagd.

Uitgeverij      De Geus, 2023
Pagina’s        314
ISBN             978 9044 547 900

Recensie door Marianne van der Weiden, september 2024

Beste leensters, leners en andere belangstellenden,

*Het Internationaal Literatuur Festival Utrecht  (ILFU) vindt dit jaar plaats van 21 september t/m 5 oktober, en draagt het aan Marilyn Monroe ontleende motto I am many stories. Met dit motto wil het literatuurfestival de aandacht richten op de veelvormigheid van de mens. Te vaak reduceren mensen elkaar tot hun afkomst, of hun overtuigingen of de verhalen die ze over elkaar vertellen, maar een mens is (gelukkig) niet één enkel verhaal. Het reduceren tot één narratief en het blijven hangen in de eigen sociale bubbel werkt angst en vijandschap in de hand. Verhalen gelden vaak voor veel mensen, misschien wel iedereen, en kunnen een verbindende werking hebben en aanleiding zijn om naar jezelf, de ander en de wereld te kijken.
Het festival begint op de eerste avond met het NK Poetry Slam en sluit inmiddels traditiegetrouw af met de 41e Nacht van de poëzie, met in de tussenliggende dagen o.a. terugkerende activiteiten als de Utrechtse boekenmarkt op het Vredenburg (22 september), Exploring Stories, Yalfa en de Belle van Zuylen-lezing (28 september). Meer info over het festival en de agenda: https://ilfu.com/festival

Een aantal activiteiten uitgelicht:
– Op 23 september wordt de Amerikaanse schrijfster Rachel Kushner door Roos van Rijswijk geïnterviewd over haar zojuist verschenen roman Creation Lake. Daarin infiltreert geheim agente Sadie in een groep milieuactivisten op het Franse platteland. Haar opdrachtgevers willen dat zij de activisten aanzet tot een opstand, maar Sadie blijkt niet immuun voor het gedachtegoed van de geestelijk leider van de groep. Spionage, filosofie en activisme komen naadloos samen in het spannende verhaal. (https://ilfu.com/agenda/ilfu-book-talk-rachel-kushner)
– In de serie  Film & Talk worden verschillende literaire films vertoond, met een inleiding door een Nederlandse auteur.
24 september: Caro Michele, naar de gelijknamige roman-in-brieven van de Italiaanse , een van de belangrijkste naoorlogse schrijvers van Italië. Een rebelse en enige zoon uit een bourgeoisgezin verlaat Italië, voor politieke strijd elders, maar blijft corresponderen en vraagt zijn moeder om voor zijn vriendin te zorgen, die een kind van hem heeft. Het meisje weigert zich aan de normen aan te passen en zoekt contact met andere relaties van Michele, tot het bericht komt dat hij gestorven is en de baby dus ‘stamhouder’ is. (https://ilfu.com/agenda/film-en-talk-natalia-ginzburg-caro-michele
26 september: A Descoberta do Mundo, een documentaire uit 2022 over het leven van de Braziliaanse schrijfster Clarice Lispector (1920-1977). Ze is een van de meest iconische én ongrijpbare auteurs. Haar werk verkent de diepste lagen van het menselijk bewustzijn en emoties, en haar schrijfstijl is een mix van poëzie, introspectie en filosofie. In de documentaire komen vrienden en familie aan het woord, en horen we haar werk voorgedragen worden. (https://ilfu.com/agenda/film-en-talk-clarice-lispector-a-descoberta-do-mundo)
30 september: Fatema, La Sultane Inoubliable, over Fatima Mernissi (1940-2015), een invloedrijke Marokkaanse sociologe, feministe en schrijfster. Naast haar strijd voor vrouwenrechten en gelijkheid in Marokko en de bredere Arabische wereld, zowel als academicus als schrijver, wordt zij vooral erkend als een van de grondleggers van het islamitisch feminisme. De door haar eigen neef gemaakte film biedt een rijk en complex beeld van Fatima Mernissi’s leven, denken en werk. (https://ilfu.com/agenda/film-en-talk-fatima-mernissi-fatema-la-sultane-inoubliable)
– Ook op 26 september: een ‘book talk’ met de Britse schrijfster Rachel Cusk. Ze wordt door Marjan Slob geïnterviewd over haar nieuwe roman Parade, waarin ze nog meer dan eerder alle grenzen van de traditionele roman loslaat. In haar trilogie Contouren/Transit/Kudos (van elk deel staat een recensie op onze website) speelt ze al virtuoos met perspectieven en personages. In Parade zet ze alles op zijn kop, personages, levens, kunstwerken. (https://ilfu.com/agenda/ilfu-book-talk-rachel-cusk)
– De Belle van Zuylen lezing wordt dit jaar op 28 september gegeven door de Wit-Russische schrijfster Svetlana Alexijevitsj, met de titel Waiting for the barbarians. Vanwege haar kritiek op het Wit-Russische regime verbleef ze meermaals langere tijd in het buitenland, nu ook weer sinds 2020. Ze schreef boeken als Het einde van de rode mens, Wij houden van Tsjernobyl, De laatste getuigen en De oorlog heeft geen vrouwengezicht. Ze zegt: “Mij interesseert de kleine mens. De kleine grote mens, zou ik willen zeggen, want leed vergroot de mens. In mijn boeken vertelt die mens zijn kleine geschiedenis en daarmee ook de grote.” (https://ilfu.com/agenda/belle-van-zuylenlezing-svetlana-alexijevitsj)
– Tijdens Exploring stories op 29 september gaan 25 internationale schrijvers met elkaar en anderen in gesprek rond het thema Nature’s Narrative. Deelnemende schrijfsters zijn o.a. Svetlana Alexijevitsj, Constance Debré, Layal Liverpool, Alejandra Ortiz, Brenda Navarro, Radna Fabias, Julia Cimafiejeva, Manon Uphoff, Temi Oh, Indigo Burnett, Saskia de Coster, Carolina Trujillo en Devika Partijman.
– Op 2 oktober is er een avond over Feministische utopieën in de literatuur. Wat is hun waarde, wat zijn eigenaardigheden en historische voorgangers? De Indiase historica en literatuurwetenschapper Barnita Bagchi opent de avond met een mini-lezing over het korte verhaal Sultana’s Dream van de Bengaalse auteur Rokeya Sakhawat Hossein uit 1905, gevolgd door voordrachten en discussies. Ook met Mojdeh Feili en Hasret Emine. (https://ilfu.com/agenda/feministische-utopieen
– Op 5 oktober zullen de nachtdichters o.a. zijn: Anna Enquist, Astrid Haerens, Simone Atangana Bekono, Rozalie Hirs, Lies Van Gasse, Yentl van Stokkum, Bibi Dumon Tak, Lena Plantinga.

*In de laatste Juni Nieuwsbrief schreef ik over Wel verdiend, maar niet ontvangen , een tentoonstelling van het Literatuurmuseum over de ondervertegenwoordiging van vrouwelijke schrijvers bij het toekennen de belangrijkste Nederlandse literatuurprijs, de P.C. Hooftprijs. In deze online tentoonstelling wordt extra aandacht gegeven aan vijf schrijfsters uit een samengestelde lijst van 33 overleden schrijfsters, die deze prestigieuze prijs wel verdiend hadden, maar nooit ontvangen hebben.
Op 18 september organiseert Het Literatuurmuseum in bibliotheek Neude het evenement Het Pleidooi. Tijdens die avond kunnen de overige schrijfsters van de lijst aan bod komen. Verschillende schrijvers, onderzoekers en andere professionals uit het literaire veld zijn uitgenodigd om voor een van deze 33 (minus 5) namen te pleiten. Te gast zullen o.a. zijn: Alma Mathijsen, Kila van der Starre, Marischka Verbeek en Shantie Singh. Ook is er een open inschrijving, waarbij één van de aanmeldingen zelf de kans krijgt een pleidooi te houden over een van de auteurs.  Of misschien wil iemand wel een nieuwe auteur toevoegen aan de lijst?
Meer info: https://bibliotheekutrecht.op-shop.nl/3359/het-pleidooi-literatuurmuseum/18-09-2024

*Misschien leuk om gelijk ook te vermelden: in september zal de 2e druk verschijnen van Het ganzenbord van  Amoene van Haersolte. Samen met Arthur van Schendel was Amoene van Haersolte winnares van de eerste P.C. Hooftprijs in 1947. In Het ganzenbord laat de schrijfster – zelf van adel – het leven van de burgerij zien door de ogen van een adellijk meisje dat beschermd is opgevoed. Door de familie waar ze op bezoek is – en met wie ze het ganzenbordspel speelt – wordt ze op een voetstuk geplaatst. Het meisje Lucile is vreemd in deze omgeving, maar toch wordt deze burgerlijke omgeving heel raak weergegeven. Twee milieus worden gekenschetst: het adellijke leven van Lucile en dat van het burgerlijke vriendinnetje Cateautje. Met een uitgebreid nawoord door Eugène Westra.

* Als laatste nog iets heel anders: Marjet Douze, die eerder voor ons onderzoek heeft gedaan naar de geschiedenis van de Vrouwenbibliotheek Utrecht en er drie artikelen over schreef voor onze website, is nu samen met iemand anders bezig met een artikel over de bibliotheek voor een Wikipedia-pagina. Het is bijna afgerond en het lijkt te gaan lukken voor 20 oktober, de dag van het 40-jarig bestaan van de Vrouwenbibliotheek. Wat we rond die dag zullen gaan doen is nog niet bekend. Suggesties en/of initiatieven zijn welkom.

Onlangs uitgebrachte titels
– In  neemt Mariken Heitman je mee op een reis door de natuur, waarin elk element en elk wezen op subtiele wijze met elkaar verbonden is. Voor de 40-jarige Kiek is haar werk op de tuinderij onlosmakelijk verbonden met haar leven. Samen met vrijwilligers kweekt ze groenten en gewassen en bewaakt ze het ecologisch evenwicht. Dan gebeuren er twee dingen die dat evenwicht dreigen te verstoren: er verschijnt een haas op de tuin, en bij Kiek wordt een chronische ziekte vastgesteld. In vier seizoenen ondergaat niet alleen de tuin een aantal metamorfosen, maar Kiek zelf ook.
Op zaterdag 7 september (Uitfeest Utrecht) signeert Mariken Heitman haar nieuwe roman bij Savannah Bay.
– “Waar je ook bent, wie je ook ontmoet, wie je ook verliest en soms weer terugvindt – de zoektocht om jezelf te doorgronden gaat altijd door.” In het werk van Frida Vogels (inmiddels 94 jaar oud) is het nauwgezet zelfonderzoek altijd belangrijk geweest, zowel in haar dagboeken als haar romans. In den vreemde bevat memoires, portretten en herinneringen en is daarmee een beschrijving van Frida Vogels’ jeugd in Bloemendaal en Laren, de oorlogsjaren met hongertochten naar boerderijen in de nabije omtrek, en voert via Parijs naar Italië, waar ze zich vestigt. Het gaat ook over de Italiaanse familieleden en collega’s van Frida Vogels’ man Ennio. In den vreemde fungeert als waardige sluitsteen van haar werk.
– “Anne-Gine Goemans is een rasvertelster van verhalen met een gruwelijke ondertoon, maar altijd boeiend, onderhoudend en grappig.” Een citaat uit een recensie op onze eigen website over haar roman Holy Trientje. Het is een veel vaker gehoord enthousiast geluid, en dus jammer dat Anne Gine Goemans toch niet zo bekend is. Afgelopen maand verscheen haar nieuwe roman Wondermond, over een jongen die samen met zijn moeder van Bloemendaal naar zijn oma in het vissersgehucht Wondermond in Friesland vlucht. Zijn vader is opgepakt voor beleggingsfraude en in het dorp houdt een oude scheepsramp de dorpelingen nog stevig in zijn greep. Historische gebeurtenissen en hedendaagse thema’s worden moeiteloos met elkaar verknoopt.

Vertaalde romans
– Jacqueline Harpman was een Franstalige Belgische schrijfster en psychoanalytica. Ze schreef zo’n 25 romans en korte verhalen. Een aantal ervan is in het Nederlands vertaald, zoals Het Strand van Oostende en Het geluk in het kwade, en ook Orlanda, een duidelijke verwijzing van Virginia Woolf’s Orlando. Daarin stelt de schrijfster zich voor hoe de wereld eruit zou zien als vrouwen hun verdrongen mannelijke eigenschappen openlijker zouden laten spreken en mannen hetzelfde zouden doen met hun vrouwelijke karaktertrekken. Onlangs verscheen Ik die nooit een man gekend heb over een groep volwassen vrouwen en een jong meisje die na een jarenlange mysterieuze en akelige gevangenschap in een kooi proberen te overleven in een onbewoond gebied.
– Het gele huis van het Japanse ‘literaire fenomeen’ Mieko Kawakami gaat over de 17-jarige Hana die vastberaden is zichzelf een betere toekomst te geven dan haar moeder. Een fatsoenlijk inkomen verdienen wordt het grootste doel in haar leven als het economische slechter gaat in Japan. Het personeel van de bar waar ze werkt – Kimiko, Lan, en Momoko – vormt haar nieuwe familie. Overleven is echter zwaar. Om haar hoofd boven water en haar familie bijeen te houden, belandt Hana op een steeds duisterder en gevaarlijker pad, waarvan geen weg terug lijkt te zijn. In het verhaal zijn onderwerpen verweven als menselijke waardigheid, vrouwelijke verbondenheid, en de illusie van vrije wil. “..een goed portret van de Japanse onderwereld”
– Op 16 juli 1990 werd de zus van Cristina Rivera Garza, Liliana, het slachtoffer van moord. Ze was een 20-jarige studente architectuur. Ze probeerde al jaren een einde te maken aan haar relatie met een vriendje van de middelbare school, die haar maar niet wilde laten gaan. Een paar weken voor de tragedie nam Liliana eindelijk een beslissing: ze zou hem verlaten. Ze zou een nieuw leven beginnen. Ze zou een master doen en daarna promoveren; ze zou naar Londen reizen. Met Liliana’s onoverwinnelijke zomer schreef de Mexicaans-Amerikaanse schrijfster een memoir en wil ermee achterhalen wat er is gebeurd. “Het is het geweld van het patriarchaat”, schrijft ze.
– In de roman  combineert de Italiaans-Franse schrijfster Monica Sabolo een onderzoek naar de Franse terreurgroep Action Directe met het persoonlijke verhaal van haar eigen jeugd. Ze is opgegroeid in de schaduw van een vader wiens activiteiten onder een sluier van zwijgen verdwenen. Hoe kun je leven als je onherstelbare daden hebt begaan? En hoe doe je dat als je zulke daden hebt ondergaan? Waar komt geweld vandaan, en wat zijn mogelijkheden tot vergiffenis?
– Safae el Khannoussi is schrijfster, docente en promovenda. Ze schrijft haar proefschrift over politieke filosofie en het afschaffen van gevangenissen in de huidige vorm. In haar werk staan thema’s als ballingschap, voortvluchtigheid en het paradoxale bestaan van de migrant centraal. Haar debuutroman Oroppa volgt een groep outcasts die bij een verdwijning van een vrouw betrokken raakt. De Marokkaans-Nederlandse schrijfster leidt haar kleurrijke personages vanuit de Amsterdams Rivierenbuurt door een Europa dat wij meestal niet zien. Ze laat zien hoe macht mensen dingen kan laten doen waarvan ze niet wisten dat ze ertoe in staat waren. En over degenen die weigeren nog deel te nemen aan dat systeem.
– Rešoketšwe Manenzhe is een Zuid-Afrikaanse dichter en schrijfster van korte verhalen en romans. Vier jaar na de Engelse publicatie verscheen Zwervelingen in het Nederlands. De roman gaat over een gemengd Zuid-Afrikaan gezin (Britse vader/wijnboer, Jamaicaanse vrouw en 2 dochters) en hoe ieder van hen zich uiteenzet met de situatie waar ze in belanden als in 1927 de Ontuchtwet wordt aangenomen die relaties tussen ‘witten’ en ‘zwarten’ verbiedt. Ieder vertelt zijn/haar eigen verhaal en achtergrond van hoe en waarom het misliep. “En zelfs de wind weet niet wie er verdwaald zal raken, wie terug zal keren en wie uiteindelijk ’thuis’ zal bereiken”
– In Vertel me alles van Elizabeth Strout ontmoet Lucy Barton Olive Kitteridge in deze opvolger van eerdere romans. Advocaat Bob Burgess is verstrikt geraakt in een moordzaak waardoor een heel kustplaatsje in rep en roer is. Hij is sinds een tijdje ook nauw bevriend met schrijfster Lucy Barton. Tijdens hun wekelijkse wandeling praten ze over hun levens, hun angsten, de dingen waar ze spijt van hebben, wat had kunnen zijn. Lucy wordt eindelijk voorgesteld aan de iconische Olive Kitteridge. In het seniorenflatje van Olive vertellen ze elkaar verhalen over de levens van mensen die ze hebben gekend. “Elizabeth Strout weet feilloos waar het echt om gaat in het leven.”
– Creation Lake van Rachel Kushner – zie bij ILFU – Rachel Kushner komt naar Utrecht

Poëzie
– Neem ruim zei de zee is na haar romans De hemel is altijd paars en Ik ken een berg die op me wacht de eerste dichtbundel van Sholeh Rezazadeh. Ze verhuisde in 2015 naar Nederland en durft het aan om in het Nederlands ook te dichten, waarbij de invloed van de oude Perzische dichters voelbaar is. Ze dicht over rivieren en zeeën, bomen en bergen, vissen, vogels en vlinders. Net als in haar romans is de natuur geen achtergrond maar een echt personage, dat ziet en voelt, dat liefheeft en vergeet. De mens zelf is een feilbaar wezen dat wanhopig zoekt naar liefde en verbinding maar zich ook verbaast over het gebrek aan aandacht voor de ander.

Verhalen
–

Non-fictie
– In Licht van mijn ogen beschrijft de Spaanse emeritus hoogleraar geschiedenis  hoe er in Europa in de middeleeuwen tegen het moederschap werd aangekeken en hoe dat onze kijk op het moederschap bepaalt. Ze concentreert zich op West-Europa en de landen rond de Middellandse Zee. Ze doet onderzoek naar zwangerschappen, bevallingen en het leven van moeders met kinderen. Daarbij maakt ze onderscheid tussen maatschappelijke positie en religie; het jodendom, het christendom en de islam.
–  (1931-1994) was de eerste vrouwelijke minister op het ‘moederdepartement’ van Binnenlandse Zaken. Haar uitspraak ‘Een beetje integer kan niet’ wordt nog regelmatig geciteerd. Ze was een nuchtere, kordate sociaaldemocrate  die ontzag boezemde en onomwonden bekritiseerde wat ze beschouwde als ‘volkomen flauwekul’ en ‘echte klets’. Ze was toegankelijk en kon heel goed luisteren, maar ook met veel overtuigingskracht gesprekken leiden. Politicoloog en schrijver Sylvester Hoogmoedt schreef een biografie over haar, Pontificaal sociaal.
– Messalina is een van de meest belasterde en onderschatte vrouwelijke figuren uit de oude geschiedenis. Historica Honor Cargill-Martin reconstrueert in Messalina het leven van deze vrouw van keizer Claudius. Messalina werd geboren in een vooraanstaande Romeinse familie en leefde van ca. 17/20 tot 48 n.Chr. Toen haar man in het jaar 48 Rome had verlaten om de havens in Ostia te inspecteren, ‘trouwde’ Messalina echter ook met Gaius Silius. Het resulteerde in de dood van zowel Messalina als Gaius Silius. Cargill-Martin kijkt verder dan de wellustige anekdotes die er over haar bestaan. Zij ziet een vrouw die erin slaagt haar positie te verdedigen in de overwegend mannelijke wereld van de keizerlijke Romeinse politiek.
– De Cleopatra’s van Lloyd Llewellyn-Jones is een biografie over zeven Cleopatra’s.  Er was namelijk niet één Cleopatra, er waren nog zes andere Egyptische koninginnen met die naam. De Cleopatra’s waren Griekssprekende afstammelingen van Ptolemaeus, de generaal die samen met Alexander de Grote Egypte veroverde. Deze koninginnen waren nauw verwant als moeders, dochters, zusters, halfzusters en nichtjes. Ze hadden de absolute macht en regeerden met de listige inzet van geheimzinnige rituelen en weelderige spektakels. Ze omzeilden politieke onrust en intriges aan het hof, en voerden het bevel over legers in de strijd.
– Historica en schrijfster Mariëlle Hageman reconstrueert in Iteko een bewogen periode uit het leven van Margaretha Jacoba de Neufville, en gaat op zoek naar hoe het haar verder verging. Margaretha Jacoba ‘Iteko’ de Neufville zou een van de populairste schrijfsters van de eerste helft van de 19e eeuw worden, maar in 1803 was haar hart vooral vol van liefde voor Henri Smissaert, maar van haar vader mocht de welgestelde Iteko niet met hem trouwen. Ze schreef erover in dagboeken, waarin ze ook kritisch keek naar de gebeurtenissen en de maatschappij van haar tijd. De verwachtingen die die maatschappij had van vrouwen en ook van mannen – waaronder een geschikt huwelijk – en De Neufvilles eigen ideeën, en soms ongemak, lopen als een rode draad door haar dagboeken, en later ook door de romans en geschiedenissen die ze publiceerde.

Activiteiten in Utrecht en daarbuiten:
– In 2023 werd Joyce Overheul benoemd tot ’talent van het jaar’. Een jaar eerder werd haar beeld van verzetsstrijdster Truus van Lier onthuld in het Utrechtse Zocherpark. Dit weekend is Live, laugh, leidmotief geopend in het Centraal Museum Utrecht, een tentoonstelling met recent werk van de Bossche kunstenares. Joyce Overheul maakt kunstwerken van textiel, vaak op basis van fotografie. Ze stikt, borduurt, rijgt en knoopt: ambachtelijke technieken die lang zijn weggezet als vrouwenhobby’s. In haar werken verweeft ze politiek beladen onderwerpen zoals emancipatie, feminisme, vluchtelingen en de wapenhandel. Zo ontstaat een scherp contrast tussen de harde inhoud en het zachte materiaal.
Maar info: https://www.centraalmuseum.nl/nl/tentoonstellingen/utrecht-lokaal-joyce-overheul
– Frontaal is een schrijverspodium en programmeert gevarieerde evenementen met interviews, korte verhalen, ‘spoken word’ en gedichten. Te gast zijn Dubutanten, Literaire Superhelden (aanstormende schrijvers) en Grote Gasten, (bekende auteurs)”. Het schrijverspodium wil  literatuur op een frisse manier aan de man brengen: gezellig en ongedwongen. Op 13 september komen naar bibliotheek Neude o.a. Eva Eikhout, Sophia Blyden, Anneleen van Offel.
Meer info: https://bibliotheekutrecht.op-shop.nl/3448/frontaal-in-de-bieb-met-eva-eikhout-sophia-blyden-en-anneleen-van-offel/13-09-2024
– Op 26 september gaat Savannah Bay’s the Feminist Non-Fiction Book Club weer van start. Als eerste zal dit seizoen gelezen worden . In beginsel is Engels de voertaal.Meer info: https://www.savannahbay.nl/feminist-bookclub/
– Op zondagmorgen 8 september is er bij De Utrechtse boekenbar weer een ‘Boek&brekkie’, dit keer over All forum van Miranda July
Meer info: https://www.deutrechtseboekenbar.nl/product/ticket-boek-brekkie-3-all-fours-miranda-july-zondag-8-september-0930-uur/
En op 30 september is er een ILFU book club, waarin  wordt besproken. “Dit boek leest als een lang flamencolied.” Het gesprek wordt begeleid door Mia You. (https://ilfu.com/agenda/ilfu-book-club-brenda-navarro)

Bibliotheeknieuws:
– In september zal de bibliotheek weer op de aangegeven tijden open zijn.
Iedereen die wil komen rondkijken en/of boeken lenen en terugbrengen is van harte welkom.
– Deze week beginnen we aan het 13e seizoen van onze leesgroep, met weer een mix van eigentijdse en klassieke romans. Er is nog één enkele plaats open. Meer info: https://vrouwenbibliotheek.nl/?s=leesgroep

Nieuwe boeken in de bibliotheek
Ex-vrouw van Ursual Parrot, De onbedoelden van Cobi van Baars, Kind van alle landen van Irmgard Keun, De wraak is aan mij van Marie NDiaye, Dingen die je hart sneller doen kloppen van Mia Kankimäki, Ik die nooit een man heb gekend van Jacqueline Harpman.

Nieuwe recensies van deze maand als link bijgevoegd:
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/08/16/kairos-door-jenny-erpenbeck/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/08/18/waar-we-over-praten-als-we-over-verkrachting-praten-door-sohaila-abdulali/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/08/22/lolly-willowes-door-sylvia-townsend-warner/
– https://vrouwenbibliotheek.nl/2024/08/26/ithaka-door-claire-north/

De leenbijdrage voor 2024 is vastgesteld op € 27,50. Je kunt hiervoor onbeperkt boeken lenen en/of vriendin/vriend van de bibliotheek zijn. Vanaf augustus geldt een leenbijdrage van € 15,- voor de rest van het kalenderjaar. Iedereen die boeken leent en/of wil gaan lenen wordt vriendelijk verzocht dit bedrag over te maken op ons banknummer NL18 RABO 0366 0430 05 ten name van Stichting Es Scent ovv naam en ‘leenbijdrage 2024’. Meer overmaken om de vrouwenbibliotheek extra te ondersteunen mag natuurlijk altijd. Eenmalig een boek lenen kan ook. De bijdrage hiervoor is € 1,- per boek, met een startbedrag van € 5,- per kalenderjaar.Op www.vrouwenbibliotheek.nl is meer informatie over de bibliotheek te vinden en veel recensies; de nieuwsbrief is ook te lezen via onze website.

Marjolein Datema                                                                                         Utrecht,  2 september 2024

Deze roman is er weer een in de “reeks” van romans over de Griekse mythologie, gezien vanuit het gezichtspunt van vrouwen en geschreven door vrouwen. In Ithaka wordt de geschiedenis van Penelope verteld door Hera, de moeder van alle goden.

Penelope wacht al 17 jaar op haar man Odysseus, die vocht in de Trojaanse oorlog maar nog steeds niet thuis gekomen is. Toen Odysseus nog heerste was haar positie duidelijk, maar nu men ervan uit gaat dat hij dood is, dingen 100 mannen naar haar hand. Zij zijn naar Ithaka gekomen en leven uit haar zak. Zij wil en kan niet kiezen en heeft gezworen dat zij pas een nieuwe echtgenoot zal kiezen als zij de lijkwade voor haar schoonvader heeft afgeweven. Penelope is trouw aan haar echtgenoot en wil wachten, maar bovendien zal er als zij een van vrijers kiest zeker oorlog uitbreken. Bovendien vreest zij dat een nieuwe echtgenoot haar zoon Telemachos zal vermoorden om te voorkomen dat hij de troon zal opeisen.

Ithaka wordt daarnaast ook nog eens aangevallen door piraten en Penelope heeft geen mannen om daartegen te vechten. Op het eiland wonen geen jonge sterke mannen. Die zijn allemaal afgereisd naar Troje om daar te vechten en van de vrijers valt ook niet veel te verwachten. Haar zoon wil wel gaan vechten maar is hiertoe nog niet in staat.

Op enig moment verschijnt Klytaimnestra op het toneel. Zij is op de vlucht voor haar kinderen omdat zij hun vader heeft vermoord. De kinderen Elektra en Orestes zoeken heel Ithaka af, maar Penelope weet haar te verbergen bij een priesteres. Toch kan zij niet ontsnappen aan de wraak van Orestes, hij doodt haar. Orestes en Elektra vertrekken weer naar Mykene waar hij koning wordt. Telemachos trekt zich hoe langer hoe meer terug, hij spreekt niet meer met zijn moeder en aan het eind van de roman vertrekt hij om zijn vader te gaan zoeken. Odysseus woont al tijden bij de nymf Kalypso op het eiland Ogygia .Hij wordt daar door de goden vastgehouden.

Ithaka is een mooi geschreven roman die concentratie bij het lezen vergt. Er komen veel personages in voor en er zijn meerdere vertellijnen. Het verhaal van Penelope met haar vrijers en de manier waarop zij hen behandelt omdat zij wacht op haar man, het verhaal van de geestelijk dolende Telemachos, het verhaal van de vrijers en ook het verhaal van de vrouwen van Ithaka die zich voorbereiden op aanvallen van piraten. Tenslotte is er ook nog het verhaal van Hera. Zij stuurt de personages aan en geeft haar mening. Bovendien kom je te weten hoe zij omgaat met de godinnen Helena en Artemis die zich ook bemoeien met de verwikkelingen op Ithaka.

Dat het verhaal door Hera wordt verteld maakt dat de figuur van Penelope weinig uitgewerkt wordt. We krijgen niet te horen wat zij denkt. De godin Hera krijgt meer diepgang omdat haar gedachten wel worden uitgewerkt. Dit maakt de roman best lastig omdat het in de kern over de gebeurtenissen op Ithaka gaat. Al met al toch een aanrader, maar enige kennis van de Griekse mythologie is wel handig.

Uitgeverij       Orlando, 2024
Pagina’s          381
Vertaling         uit het Engels door Saskia Peterzon-Kotte (Ithaca)
ISBN               978 9083 375 724

Recensie door Emilie Jonxis, augustus 2024

De debuutroman Lolly Willowes van Sylvia Townsend Warner verscheen in 1926 en is door uitgeverij Orlando weer uit het verleden naarboven gehaald. In 2011 heeft Sarah Waters er een nawoord aan toegevoegd. Daaruit leren we dat Sylvia Townsend Warner (1893 – 1978) “een getalenteerd musicoloog, een gevierd dichter, dagboekschrijver en brievenschrijver, politiek correspondent, vertaler en biograaf, een productieve korte-verhalenschrijver en de auteur van zeven opmerkelijke romans” was. Haar eerste was zeer succesvol en zal dat na bijna een eeuw nog steeds blijken te zijn.

Laura Willowes, die door een klein nichtje ‘tante Lolly’ wordt genoemd, woont in het landhuis Lady Place in Somerset. Ze zorgt na de dood van haar moeder voor haar vader en de hele huishouding. Als haar vader sterft neemt een pasgetrouwde broer het huis over en volgens de vroeger geldende normen moet Laura nu plaatsmaken voor de nieuwe vrouw des huizes. Even vanzelfsprekend wordt ze dan opgenomen in het gezin van haar andere broer Henry en zijn dominante vrouw Caroline die in Londen wonen. Twintig jaar lang vindt Laura het de gewoonste zaak van de wereld dat ze de gratis hulp in de huishouding en kinderverzorgster mag spelen. Al die tijd leeft ze in een respectabele doodsaaie middenklasse omgeving – of zoals Laura het ziet: “Toen ze de gordijnen opentrok bekeek ze de dag zonder verrassing. Ze had hem al gezien” – en protesteert nooit. Aan de Victoriaanse conventies wordt in alle omstandigheden vastgehouden, ondanks WO I, de sociale en economische veranderingen en de positie van de vrouw die stap voor stap bespreekbaarder wordt. Al die dingen worden nauwelijks genoemd en zijn toch overal aanwezig. Laura taalt niet naar een echtgenoot en kinderen. In de kerk van haar broer en schoonzus vindt ze evenmin iets dat haar leven zou kunnen vullen. Toch is Laura zich bewust van haar positie. Als ze gezellig met Henry en Caroline bij de open haard zit, voelt ze tegelijkertijd dat “haar geest reikte naar iets wat haar ervaring ontging, iets wat schimmig en dreigend was en toch aangenaam, iets wat op de loer lag in woestenijen (…). Eenzaamheid, verveling, ontvankelijkheid voor angst en voor een onchristelijke heiligheid: dat waren de dingen die haar gedachten bij de gerieflijke haard vandaan lokten”.

Dit deel van de roman is bijzonder geestig door de licht sarcastische laag die de schrijfster over het verhaal legt. Haar intellectuele achtergrond blijkt voortdurend uit haar woordgrappen. Pas na tweede lezing van de roman zie je alle hints naar een ander leven dat Laura in gedachten heeft. Daarvan weten Henry en Caroline niets en dus vernemen ze tot hun grote schrik dat Laura schijnbaar van de ene op de andere dag in een pension in de Chilterns gaat wonen, in het dorpje Great Mop, waar ze zich eindelijk vrij voelt. Een huis kopen kan ze niet, want broerlief blijkt haar geld verkeerd belegd te hebben. Dat geld beheerde ze als vrouw natuurlijk niet zelf.

In de volgende delen verandert de toon van het verhaal volkomen. Lolly wordt weer Laura. In een sfeer van een soort magisch realisme wordt haar leven in de Chilterns beschreven. Ze maakt lange wandelingen en voelt zich een met de natuur die lyrisch, mysterieus en gedetailleerd beschreven wordt. Toch wordt ze niet zozeer aangetrokken door de natuur als wel door de magie. In Great Mop blijken de bewoners laat naar bed te gaan. Laura ontdekt dat ze allemaal iets met magie te maken hebben. De sfeer wordt griezelig, maar zo ondergaat Laura dat niet. Als ze later bij een heksensabbat wordt uitgenodigd, zullen de dingen wat meer op hun plaats gaan vallen.
Maar dan besluit neef Titus om zich ook in Great Mop te gaan vestigen. Vroeger was hij Laura’s lievelingsneefje, maar nu is hij de indringer die het verleden met zich mee terug neemt. Door hem zou ze weer tante Lolly worden. “Als een hoopje oude vodden had ze twintig jaar van haar leven weggegooid, maar de wind had ze teruggeblazen en haar in haar oude uniform gehesen.” “Ze waren met z’n allen tegen haar. Ze waren gekomen om haar ziel te grijpen, en ze waren rotsvast overtuigd van hun prooi.”
Terwijl ze haar wanhoop uitschreeuwt, gebeurt er iets. Een wit katje dat haar tot bloedens toe krabt, is de aanleiding. Ze weet nu zeker dat ze een pact met de duivel heeft gesloten dat met bloed is bezegeld en dat ze een heks is. Vanaf dat moment krijgt Titus een hele serie kleine ongelukjes en vertrekt hij uit Great Mop.

De duivel verschijnt eerst aan Laura als een jachtopziener en later als een tuinman. Ze vergelijkt hem ook wel met een dolende ridder, maar haar beste vergelijking is die met een “jager, of stroper zelfs, die na donker door de bossen sluipt”. Met hem voert ze een aantal gesprekken waarin ze heel duidelijk maakt waarom ze bij hem wil horen. Je wordt heks “om een leven voor jezelf te hebben en niet een bestaantje dat dat je door anderen wordt toegeschoven, de liefdadige kliekjes van hun gedachten, zoveel ons verschaald genadebrood per dag, het wetenschappelijk berekende werkhuisrantsoen om je in leven te houden”. Dat heeft allemaal niets te maken met de “goedkope, armzalige huisvrouwenhekserij, zwarte magie, en witte magie is geen haar beter”. Vrouwen hebben de duivel het hardst nodig. “Vrouwen hebben zo’n levendige verbeeldingskracht en ze leiden zo’n saai leven. Hun plezier in het leven is zo snel voorbij, ze zijn zo afhankelijk van anderen en hun afhankelijkheid wordt zo snel een last.”
De jacht zit erop voor de duivel. Hij heeft er weer een ziel bij en verder laat hij die ziel met rust en dat is precies wat Laura wil.

In het verhelderende nawoord van Sarah Waters wordt de gelaagdheid van de roman toegelicht. Het belangrijkste onderwerp is en blijft echter de positie van de vrouw. Het verhaal van Laura speelt zich af in een tijd waarin vrouwen door WO I mannenwerk deden en gingen vechten voor stemrecht. Ze wilden buiten de patriarchale cultuur staan en niet meer aan de verwachtingen van anderen -lees mannen- voldoen. Hierbij speelt de heks als feministisch icoon een grote rol. Het is echter wel de vraag of Laura zich niet eerst door haar vader liet overheersen, vervolgens door haar broer Henry en ten slotte door de duivel en dus niet in staat is gebleken zich aan de mannelijke dominantie te ontworstelen.
Lolly Willowes is in sommige opzichten gedateerd maar je verzetten tegen de verwachtingen van anderen, onconventioneel durven denken, niet achter de massa aanlopen, is van alle tijden.

Uitgeverij      Orlando, 2024
Pagina’s        223
Vertaald        uit het Engels door Ine Willems (Lolly Willowes, or the Loving Huntsman -1926-)
ISBN             978 9083 375 762

Recensie door Janny Wildemast, juli 2024

Dit boekje van Sohaila Abdulali, gepubliceerd in 2018, is moeilijk te categoriseren. Is het een memoir, gezien het gegeven dat Sohaila haar verhaal over haar eigen verkrachting vertelt? Of is het een verzameling van essays, omdat ze de verhalen van anderen in verbintenis brengt met weerzinwekkende feiten over verkrachting? Ze bespreekt het zelf in de introductie van haar boek, waarin ze aangeeft dat ze vooral haar eigen verhaal wil vertellen, zonder rekening te hoeven houden met kaders. Passend, denk ik, voor een boek met een onderwerp waarover al genoeg weggestreept wordt.

Sohaila Abdulali groeit op in Mumbai, India. Wanneer ze zeventien is, verhuist ze met haar familie naar Amerika. Ze keert terug naar Mumbai voor een laatste zomervakantie in India voordat haar universiteitsleven in Amerika begint. Wanneer zij ’s avonds uit is met een vriend, worden ze een berg op gedwongen door vier gewapende mannen. Hier wordt Sohaila verkracht, en ontsnappen zij en haar vriend ternauwernood aan de dood. Ondanks de traumatische ervaring, gaat ze door met haar leven, en pas 30 jaar later verdwijnt de grond onder haar voeten, wanneer een oud artikel over haar verkrachting online massaal gedeeld en gelezen wordt. Het artikel, genaamd I Fought For My Life… And Won schreef zij op haar 20e, toen Sohaila terug was in Amerika. Ze schreef haar bachelor- en masterscriptie over verkrachting, en hield zich bezig met vrijwilligersposities bij een Rape Crisis Center. Ze hield zich haar hele leven bezig met verkrachting, terwijl niemand in Amerika wist van haar eigen trauma.

Nadat het artikel wereldwijd gedeeld werd naar aanleiding van een groepsverkrachting in een bus in India, waarbij het slachtoffer overleed, wist opeens iedereen in haar leven van haar verkrachting. Omdat ze zich geroepen voelde haar verhaal te vertellen (het slachtoffer van de groepsverkrachting, Jyoti Singh, kon dat immers niet meer, vertelt ze), schreef ze een artikel dat gepubliceerd werd in de New York Times. Duizenden reacties op het artikel stroomden binnen, en de verhalen van deze mensen verwerkte Sohaila in Waar we over praten als we over verkrachting praten.
De talloze persoonlijke ervaringen van mensen verbindt Abdulila met onderwerpen die volgens haar onvoldoende aan bod komen wanneer er gesproken wordt over verkrachting. Zo benoemt ze bijvoorbeeld de tijd en energie die een mens kwijt is wanneer hij/zij/hen verkracht is. Het vertellen van de ervaring, maar ook het verwerken ervan kost mentale en fysieke energie en inzet. Hoeveel tijd is een slachtoffer met een traumatische stoornis als resultaat van een verkrachting wel niet kwijt aan de dagelijke tics die eruit voortvloeien, of de angst om op een openbaar toilet te zitten, een bus in te stappen of uit te gaan? Hoeveel tijd en energie is iemand wel niet kwijt aan gedachtes, dromen of nachtmerries, waardoor de dagelijkse bezigheden ook zwaarder worden?  En zelfs in het vertellen van iemands verhaal, beargumenteert ze, is die persoon tijd en energie kwijt aan het vertellen van een versie van het verhaal die hanteerbaar is. Een versie die schoon genoeg is, die intimiteit afwijst en behapbaar is voor een ander, zonder dat het die persoon shockeert.

Sohaila Abdulila maakt gebruik van de pagina’s die ze heeft om zowel de grote als de kleine verhalen aan het licht te brengen. Om anderen een stem te geven, wanneer deze eerder niet te vinden was. Ze verbindt geen meningen aan de verhalen. In plaats daarvan ondersteunt zij de ervaringen met feiten en voorbeelden. Ze kaart het belang van seksuele educatie aan, net als het belang van verantwoordelijkheid erkennen, de rol van de dader, en hoe cultuur een enorme rol speelt in de bespreekbaarheid van verkrachtingen.
Vanwege de vele wisselingen tussen ervaringen en feiten is niet elk hoofdstuk even gestructureerd. Het leest af en toe wat chaotisch, alsof ze niet helemaal weet waar ze eerst op wilt focussen. Ze heeft namelijk veel te vertellen, en terecht. Waar we over praten als we over verkrachting praten is een ontzettend krachtig, waardevol boek dat lezers probeert bij te leren over de thema’s die juist besproken moeten worden. Hoe kan je het beste reageren wanneer iemand jou iets vertelt over een ervaring met verkrachting, en hoe kan conversatie de kern zijn van het wegnemen van het taboe.

“Why do we keep quiet? The easy answer is shame, and often that is the reason. We think it’s our fault for being available or vulnerable or clueless. All over the world, we blame ourselves, quite unable to take on board that another human being committed the crime. It’s easier to feel ashamed than to accept that someone violated us in the most viciously intimate way and we couldn’t do anything about it.”

Uitgeverij      Atlas Contact, 2019
Pagina’s        248
Vertaald         uit het Engels vertaald door Henny Corver  (What we talk about when we talk about rape)
ISBN              978 9045 039 190

Recensie door Laurien Schonewille, augustus 2024