“Stiltes rond een onderwerp zijn meestal juist een teken dat er heel veel over te vertellen valt.”
Toen ik begon aan Echte vrouwen krijgen een kind van Liesbeth Smit, dacht ik: eindelijk een boek dat het gesprek opent over een onderwerp dat al veel te lang in de marge wordt geduwd. Want 1 op de 5 Nederlandse vrouwen krijgt geen kind -een cijfer dat al sinds 1990 gelijk is- en toch blijft de vraag aan vrouwen zonder kinderen steeds terugkomen: ‘Waarom niet?’ Terwijl bijna niemand zich af lijkt te vragen waarom je wél kinderen zou willen. Gek eigenlijk, als je erover nadenkt.
Liesbeth Smit stelt die vraag dus wél. En niet om te choqueren, maar om ruimte te maken voor andere verhalen. Ze noemt het een ‘representatieprobleem’: vrouwen zonder kinderen zijn er altijd geweest, maar ze verdwijnen vaak in stereotypen -de ‘kattenvrouwtjes’ of ‘koude carrièrevrouwen’. Liesbeth Smit laat zien dat die beelden niet alleen achterhaald zijn, maar ook gewoon onwaar. Ze pleit voor een bredere blik, en dat doet ze met persoonlijke verhalen, cijfers, scherpe observaties en af en toe een vlaag sarcasme. Want hoe ga je om met alle vriendinnen in je leven die wel moeder zijn?
Het mooie aan deze uiteenzetting is dat het ruimte maakt voor ándere verhalen. Niet alleen over bewust kinderloos zijn, maar vooral over de vaak verzwegen tussenruimte: spijt van kinderen hebben, vrouwen die geen kinderen hebben door omstandigheden, keuzes van partners, twijfels, zorgen, ziekte of simpelweg omdat het leven anders liep. Aan het eind somt de schrijfster 60(!) verschillende redenen op waarom iemand geen moeder wordt. Die lijst is confronterend, eerlijk en verhelderend.
Tegelijkertijd zijn er momenten waarop het schuurt. Bijvoorbeeld wanneer Liesbeth Smit zegt “al ben ik geen feministe in de klassieke zin van het woord, ik ben wel een vrouw.” Wat bedoelt ze daar eigenlijk mee? Ook de uitspraak “Het woord ‘seksisme’ mag dan wat ongezellig en tuinbroekerig klinken, maar de realiteit ervan is uiterst pijnlijk…” Zeker in een stuk dat wél veel feministische thema’s aansnijdt, en veel experts aanhaalt, voelt dat als een vreemde slinger die bepaalde stereotypes of beelden van feminisme versterkt. Dit zag ik niet alleen bij feminisme, maar ook bij stereotypes over vrouwen gebeuren -zoals de opmerking dat huishoudelijke apparaten “veel voor vrouwen betekend hebben.” Dat klopt historisch misschien, maar het is precies dat soort framing dat vrouwen weer reduceert tot hun huishoudelijke rol. Als Liesbeth Smit later in het boek vrouwen zonder kinderen omschrijft als een essentieel onderdeel van de samenleving doet zij dit door te zeggen dat het ook tweede moeders, schooljuffen of artsen zijn. Hierbij versterkt ze dus weer een bepaald beeld van de vrouw, als verzorgend en goed met kinderen.
Of als ze bijvoorbeeld ‘notmoms’ als Jennifer Aniston en Lily Tomlin aanhaalt: de een vooral in relatie tot haar ex-relatie met Brad Pitt, de ander meteen geïntroduceerd als ‘de lesbische notmom’. Dat wringt. Juist in een boek dat pleit voor nuance en representatie, had ik meer gevoeligheid verwacht voor hoe je vrouwen introduceert -zeker vrouwen uit gemarginaliseerde groepen.
Wat ik wel sterk vond, was hoe Liesbeth Smit laat zien dat seksisme ook tussen vrouwen onderling speelt. De druk die moeders op andere vrouwen kunnen leggen -via social media, verwachtingen, of onderhuidse opmerkingen, is reëel. Dit geldt andersom natuurlijk ook. Moeders worden idealiter gezien als verzorgend, zacht, ‘voltooid’. Maar wie buiten dat plaatje valt, wordt al snel gewantrouwd of zelfs verdacht gemaakt. Alsof je als vrouw pas écht meetelt als je moeder bent geworden. Dat idee ontleedt ze scherp en treffend.
Maar de grootste kracht van dit boek zit misschien in de vraag die het stelt, zonder deze meteen te beantwoorden: waarom vinden we het zo vanzelfsprekend dat vrouwen moeder worden? Liesbeth Smit fileert precies dat blinde vlekje in onze samenleving. Ze schrijft over wat het betekent om als vrouw geen kinderen te hebben in een wereld waarin moederschap nog altijd wordt gezien als de norm, of erger: als de natuurlijke bestemming van elke vrouw. En kunnen we ook ruimte maken voor verhalen waarin dat níet gebeurt, zonder dat ze meteen worden weggezet als ‘mislukt’, ‘spijtig’ of ‘zielig’? En waarom zwijgen we over levens zonder kinderen?
Echte vrouwen krijgen een kind is geen pleidooi tegen moederschap. Het is een pleidooi vóór ruimte, nuance en meerstemmigheid. Niet om vrouwen zonder kinderen uit te leggen, maar om hen een plek te geven in het grotere verhaal. Dat maakt het soms ongemakkelijk, vaak verhelderend, maar ik vind het vooral broodnodig.
Uitgeverij Rainbow, 2022
Pagina’s 211
ISBN 978 9041 714 442
Recensie door Sophia, mei 2025
