De waarheden van mijn moeder is het tweede literaire werk van Vigdis Hjorth dat in het Nederlands is vertaald. Zomerhuis was als eerste in het Nederlands vertaald. Beiden zijn bedoeld als romans en beide verhalen zijn voor een deel geïnspireerd op het eigen leven van de Noorse schrijfster en maken in Noorwegen een fel literair debat los over de vraag wat waarheid is en wat fictie in een roman en wat doet het met de mensen die zich herkennen in de personages en tot hoever mag je gaan?
Johanna, de hoofdpersoon, is de oudste dochter in een conservatief Noors gezin. Vader, een advocaat, is buitengewoon dominant in het gezin en beslist alles. Moeder legt zich daar bij neer. Johanna heeft het artistieke talent van haar moeder geërfd. Moeder stimuleert dat, maar vader heeft er een grote afkeer van. Moeder voegt zich er uiteindelijk naar en Johanna voegt zich aanvankelijk ook. Ze gaat rechten studeren, trouwt met een advocaat, tot ze Mark, een Amerikaanse kunstenaar ontmoet. Dan laat ze alles en iedereen in de steek en verhuist met Mark naar Amerika. Daar wordt ze een redelijk beroemd kunstenares. Ze schildert een drieluik “’Kind en moeder 1’ waar de moeder in de ene hoek staat, met haar armen om zich heen geslagen, haar diepste wezen sterk afschermend, met zwarte imploderende ogen, en het kind ineengedoken in de andere zit, en wie wil kan zien dat de schaduw die over hen beiden valt lijkt op een man in een advocatentoga.” Het kunstwerk wordt ook in Oslo tentoongesteld en de familie voelt zich verraden en is woedend. Als klap op de vuurpijl overlijdt in die periode vader en Johanna komt niet over uit Amerika om de begrafenis bij te wonen.
Pas na 30 jaar komt Johanna voor het eerst weer in Oslo i.v.m. een volgende expositie. Dan begint het verhaal en gaat Johanna ons in de ik-vorm vertellen over haar leven en haar verblijf in Oslo. Ze schrijft eigen gedachten, eigen herinneringen en eigen ervaringen. Meestal in kleine stukjes, soms maar een halve pagina, soms maar een enkele zin op een pagina. Oslo is de stad waar ze groot geworden is en waar haar moeder en haar enige zus Ruth nog steeds wonen. Johanna zoekt contact met moeder, ze telefoneert, belt aan, maar krijgt geen enkele reactie. Op een bewonderenswaardige manier weet Johanna je aandacht vast te houden en genoeg spanning te creëren. Ze filosofeert veel over het verleden en dat doet ze prachtig. “Wanneer ik tekende, verloor ik mezelf, of misschien verloor ik mam. Wanneer ik teken, verlies ik mezelf, of misschien verlies ik mam.” Over haar moeder schrijft Johanna “Ze geloofde in de grootsheid van haar opoffering, of moest er wel in geloven. Ze had er zich klaarblijkelijk bij neergelegd dat haar eigen verlangens niet vervuld zouden worden.”
Johanna is geobsedeerd door haar moeder, ze zal en moet haar spreken. Als een ware detective volgt ze moeder en zus. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze moeder stalkt. Op een gegeven moment lukt het Johanna om bij de voordeur naar binnen te glippen. Er volgt een vreselijke scène waarin moeder uiteindelijk roept: “Ik wou dat ik je nooit het leven had geschonken.” Als Johanna na thuiskomst gekalmeerd is, schrijft ze: “Terwijl ik haar opzij had gezet, op ijs had gezet en me had voorgesteld dat het in mijn macht lag om haar te ontdooien als ik er klaar voor was. Het was mij niet gelukt.” Ze heeft er vrede mee en verhuist weer naar Amerika.
Het thema moeder – volwassen kind/dochter vind ik altijd interessant. En dit verhaal is intrigerend verhaal. Ik heb er niet eerder zo indringend over gelezen en kon me in beide kanten inleven. Toen ik het verhaal uit had, was mijn hoofdgedachte: ik begrijp Johanna en ik begrijp moeder ook. Zelfs al zouden er onwaarheden in het verhaal van Johanna staan, ik heb nooit gedacht ‘wat had ze een snertmoeder’.
In het Centraal Museum van Utrecht is van maart t/m september 2025 de tentoonstelling Good Mom/Bad Mom te zien. In hoeverre zijn er overeenkomsten tussen De waarheden van mijn moeder en Good Mom/Bad Mom? In de tentoonstelling wordt geprobeerd de taboes te doorbreken rondom het ideale moederschap, de moedermythe te ontrafelen, met heel vaak de vrouw in haar rol tijdens de zwangerschap, de geboorte, met jonge kinderen. Ik denk dat het drieluik ‘Kind en moeder 1’ helemaal zou passen in deze tentoonstelling. Ook het lijden van de oude(re) vrouwen als Johanna en haar moeder zijn in diverse kunstwerken herkenbaar.
Angélique de Kroon heeft het verhaal mooi, goed vertaald.
Uitgeverij Ambo/Anthos, 2023
Pagina’s 334
Vertaald uit het Noors door Angélique de Kroon ()
ISBN 978 9026 365 348
Recensie door Vera Berendsen, april 2025
