Ik die nooit een man heb gekend is het tiende boek in het oeuvre van Jacqueline Harpman, een Franstalige Belgische schrijfster die leefde van 1929 tot 2012. Ze publiceerde in totaal 30 boeken, met een tussenpauze van 20 jaar toen ze zich met psychoanalyse bezighield. De invloed van die 20 jaar psychoanalyse is goed te zien in dit bijzondere boek uit 1995, dat vorig jaar opnieuw in het Nederlands werd uitgegeven, oftewel ‘herontdekt’ zoals uitgeverijen dat tegenwoordig noemen. Het lijkt een goede zet geweest, want het boek verscheen in vele lijstjes en is een echte aanrader. Het is origineel, prikkelend en stemt tot nadenken over vragen als ‘Wat is een mens, wat maakt je een vrouw, hoe gedraagt een mens zich in extreme omstandigheden?’
Het verhaal start met een jonge hoofdpersoon die samen met 39 andere vrouwen gevangen zit in een kelder, waarin ze helemaal niets meekrijgen van wat zich erbuiten afspeelt of hoe ze daar überhaupt terecht zijn gekomen. Er is één groot verschil tussen haar en haar medegevangen: zij is te jong om zich iets te herinneren van het leven in vrijheid en alle bijbehorende objecten en situaties. Dit maakt dat zij extreem wereldvreemd en onthecht is, maar ook dat zij beter in staat lijkt het ontbreken van die normale alledaagse vrijheden te verdragen. Zij hunkert naar kennis en de betekenis van woorden die de vrouwen gebruiken, zoals liefde, lichtschakelaar, sinaasappelsap, een warm bad, maar de getraumatiseerde vrouwen willen en kunnen niet over vroeger praten. De enige mannen die zij in haar leven tegenkomt, zijn de bewakers, waar geen andere interactie mee mogelijk is dan dat zij eten brengen en de zweep laten klappen wanneer er een regel overtreden wordt. Een maatregel die preventief werkt en die geen enkele keer in de tijdspanne van het boek tot direct fysiek geweld leidt.
In al zijn beklemmendheid, het overleven en het teruggeworpen worden op jezelf, deed het me denken aan De wand van Marlen Haushofer, waarin een vrouw juist helemaal alleen op de wereld leeft nadat er een glazen stolp tussen haar en de buitenwereld geschoven is (eveneens een zeer intrigerend boek dat de afgelopen jaren ‘herontdekt’ werd). Ik die nooit een man heb gekend leest als een avonturenroman en is tegelijkertijd donker en op veel momenten onbevredigend. Die spannende combinatie maakt dat je het makkelijk in één ruk uit kan lezen op een regenachtige zondagmiddag. Het is aan te raden vervolgens een gesprekspartner op te zoeken om over alle filosofische kwesties die je tegenkomt in deze roman een boom op te zetten en daarmee meteen weer wat warmte en geborgenheid bij een medemens op te zoeken om te voorkomen dat je je te veel inleeft.
Uitgeverij Orlando, 2024
Pagina’s 208
Vertaling uit het Frans door Peggy van der Leeuw (Moi qui n’ais pas connu les hommes)
ISBN 978 9083 377 001
Recensie door Kim ter Beke, februari 2025
