Deze debuutroman van Çiler Ílhan is een dun boekje en gaat over één dag in een dorp in Zuidoost-Turkije. Op de achterkant staat dat het gebaseerd is op een waargebeurd incident op 4 mei 2009. Op deze dag vindt de verloving plaats van Leyla en Bilal, en dat vergt de nodige voorbereiding: het hele dorp Eigenheim van ongeveer 30 huishoudens moet persoonlijk door de moeder en Maral, de zus van de aanstaande bruid, worden uitgenodigd voor de feestmaaltijd. Die maaltijd moet worden voorbereid en er moet voor de gasten frisse eau de cologne gehaald worden. Met die laatste opdracht wordt neef Bilal belast en hij moet daarvoor naar het naastgelegen dorp Ginderbuiten. Bilal is een lieve jongeman die als vierjarige een hersenvliesontsteking heeft gehad en daardoor altijd wat kwetsbaarder is gebleven. Hij is verliefd op Maral.
Aan de hand van de boodschappentochten van Bilal en Maral met haar moeder maken we kennis met het hele dorp Eigenheim en ook met een aantal bewoners van Ginderbuiten. De hoofdpersoon in Ginderbuiten is Osman, een arrogante en gewelddadige jongeman die met zijn aanhang de boel terroriseert. De dorpen zijn gesloten gemeenschappen, waarin neven en nichten met elkaar trouwen. Van buiten wordt er gewaarschuwd voor de negatieve gevolgen hiervan, maar familie gaat voor, dus daar trekken de bewoners zich niets van aan. Ook de ondergeschikte positie van vrouwen, zeker als ze geen zonen baren, komt schrijnend naar voren.
In elk van de 19 korte hoofdstukken wordt gezinspeeld op een rampzalig einde van de dag, aangeduid door een plotseling opkomende wind en zandstorm die Bilal en Maral ervaren. Anderen merken daar echter niets van. We krijgen te horen over de politieke context. Veel mannen zijn gedood in het geweld tussen leger en bewoners, waardoor jonge jongens al vroeg de verantwoordelijkheid als gezinshoofd krijgen. Dat is ook het geval bij Osman. Er zijn in het dorp ook veel wapens, omdat een deel van de mannen dienstdoet als burgerwacht. De dag loopt niet goed af.
Over wat er precies gebeurd is, hoeveel doden er zijn gevallen en waarom de politie en hulpdiensten pas na twee uur verschijnen, blijven de meningen verschillen. Iedereen heeft zijn eigen lezing. De aanleiding lijkt te liggen in een geschil over grond tussen families van de twee dorpen. Verklaringen, ook van de daders, worden afgelegd, maar ook weer ingetrokken. Het dorp heeft geen vertrouwen in de justitiële organen, stuurt alle journalisten weg en trekt zich in zichzelf terug. Als de daders ooit vrijkomen, zullen ze zelf wel in actie komen.
Hoewel Een zandstorm, zeiden ze, zoals gezegd, een dun boekje is, heb ik het niet snel kunnen lezen. Er wordt in elke scène zoveel informatie gegeven, over de personen die Bilal en Maral tegenkomen en over hun achtergrond, dat ik het niet allemaal in één keer kon opnemen. De dreiging die vanaf het begin voelbaar is, deed mij ook niet echt verlangen naar het einde. Toch kan ik het wel aanraden. Het verhaal geeft een indringend beeld van een klein dorp en wat het betekent om in zo’n gesloten gemeenschap te leven. Dat vond ik een waardevolle inkijk. De plaatsnamen Eigenheim en Ginderbuiten werken wat bevreemdend. Zoals gezegd gaat het verhaal over een ware gebeurtenis. Mogelijk heeft het Turkse publiek direct door over welke plaatsen het gaat, maar voor ons geldt dat natuurlijk niet. De namen passen wel goed bij het oproepen van de geslotenheid van het dorp.
Çiler Ílhan (Turkije, 1972) heeft internationale betrekkingen en politieke wetenschappen gestudeerd in Turkije en een opleiding in hotelmanagement afgerond in Zwitserland. Ze woont sinds 2017 in Nederland en schrijft romans, essays, recensies en vertalingen voor diverse kranten en tijdschriften. Haar tweede roman, Verbannen, won de EU-Literatuurprijs en verscheen in 24 landen. Ook die roman is geschreven in heel korte hoofdstukken. Çiler is lid van PEN Nederland en PEN Turkije en treedt regelmatig op als gespreksleider of -deelnemer voor bijvoorbeeld Writers Unlimited.
Uitgeverij De Geus, 2024
Pagina’s 122
Vertaald uit het Turks door Hanneke van der Heijden (Nişan Evi, 2021)
ISBN 978 9044 549 003
Recensie door Marianne van der Weiden, januari 2025