Fix Het Seksisme in de Literatuur
In de huidige literaire wereld, waar het debat over diversiteit en inclusie steeds belangrijker wordt, komt het manifest Optimistische Woede: Fix Het Seksisme in de Literatuur als een krachtige oproep tot verandering. Geschreven door elf vrouwelijke schrijvers, verenigd in het collectief Fixdit, stelt het boek de hardnekkige ongelijkheid van vrouwen in de literatuur aan de kaak. Dit collectief is niet zomaar een groep schrijvers die hun onvrede uiten; het is een beweging die opkomt voor verandering, niet alleen in de literaire wereld, maar ook in de bredere canon van de Nederlandse en Vlaamse literatuur.
“Dit manifest komt voort uit liefde voor de literatuur en verontwaardiging over de ongelijke positie van mannelijke en vrouwelijke auteurs,” opent het manifest. Vrouwen winnen minder literaire prijzen dan mannen, en dit scheve beeld weerspiegelt niet alleen de literaire wereld, maar ook de maatschappelijke verhoudingen. De auteurs van Fixdit pleiten ervoor dat dit seksisme moet verdwijnen en dat we literatuur van vrouwen op gelijke voet met die van mannen moeten waarderen. Het probleem wordt helder samengevat in de krachtige uitspraak: “Waarschuwing: te weinig literatuur lezen van vrouwen kan leiden tot mentale armoede, BLINDE VLEKKEN in het dagelijks leven, een eenzijdig mensbeeld en een ernstig tekort aan kennis over de wereld.”
Het manifest zelf is een knap geschreven pleidooi dat zowel woede als hoop uitstraalt. De auteurs zijn verontwaardigd, maar niet verslagen; ze strijden voor verandering vanuit een gemeenschappelijk gevoel van solidariteit. De teksten zijn een pleidooi voor meer inclusiviteit in de literatuur, niet alleen voor vrouwelijke auteurs, maar ook voor andere ondervertegenwoordigde groepen. Dit maakt het manifest niet alleen relevant, maar ook noodzakelijk in een tijd waarin we ons moeten afvragen wiens stemmen er gehoord worden in de literatuur.
Bij het lezen van het manifest viel me op hoe herkenbaar veel van de observaties zijn. Er wordt meerdere keren kritiek geuit op de leeslijsten op middelbare scholen, die nog steeds voornamelijk worden gedomineerd door (witte hetero) mannen. Ik heb dit vaker gehoord, maar toen ik mijn leeslijst van die tijd erbij pakte om dit zelf eens te checken, besefte ik pas hoe weinig diversiteit erin zat. Laat ik nou net de boeken die wél door vrouwen zijn geschreven hebben gelezen. Mijn persoonlijke ervaring is dat ik pas echt ben gaan lezen toen ik vier jaar geleden boeken van vrouwelijke auteurs ontdekte.
De essays in het boek zijn niet alleen een pleidooi voor verandering; ze zijn ook een belangrijke reflectie op de ervaringen van vrouwelijke schrijvers. De auteurs gebruiken hun persoonlijke verhalen en inzichten om een breder probleem aan de kaak te stellen. Zo wordt de term ‘vrouwenliteratuur’ kritisch onder de loep genomen. “We zijn niet per se vrouwen; we zijn schrijvende mensen (en vrouwenboeken bestaan niet).” Dit zette me aan het denken over de manieren waarop we literatuur categoriseren en waarderen. Ik ben soms geneigd om te zeggen dat ik een ‘slecht romannetje’ aan het lezen ben, terwijl het boek helemaal niet slecht is, maar het lezen van dit soort boeken zo gedenigreerd wordt dat ik daar zelf automatisch in meega.
Hoewel ik de thema’s goed vond, vond ik niet dat alle essays even sterk uit de verf komen. Sommige kritieken zijn oppervlakkig en zitten vol herhaling van zaken die al jarenlang bekend zijn. Het boek mist soms een diepere academische benadering van het probleem. Ondanks de krachtige uitspraken en persoonlijke verhalen mis ik echt wetenschappelijk onderzoek of concrete voorbeelden van seksisme in de literatuur. Voor mij maakt een onderbouwing met wetenschappelijke data een argument sterker. Soms is een percentage écht wat je nodig hebt om het probleem aan te kaarten. Het zou de boodschap krachtiger hebben gemaakt als er meer onderbouwd bewijs was geleverd voor de claims die worden gedaan.
Toch biedt het manifest waardevolle inzichten over intersectionaliteit in de literatuur. Rachida Lamrabet wijst bijvoorbeeld op de vooroordelen die witte lezers hebben ten aanzien van vrouwelijke auteurs van kleur. Dit onderstreept de noodzaak voor een breder begrip van diversiteit in de literatuur. “Termen als vrouwenliteratuur, queerliteratuur of migrantenliteratuur verraden waar de macht ligt,” was dan ook een uitspraak die me bijbleef. Het is duidelijk dat er niet alleen meer waardering moet komen voor vrouwen, maar ook voor diversiteit binnen deze groep.
De belangrijkste boodschap van Optimistische Woede is de oproep tot reflectie en verandering. Het vraagt zowel lezers als auteurs om kritisch te kijken naar hun eigen leesgedrag en keuzes. Hoe vaak kiezen we nog voor boeken van mannen zonder het ons te realiseren? De auteurs vragen ons om onszelf af te vragen: hoe kunnen we bijdragen aan een inclusieve literatuurwereld? Een goed manifest moet voor mij vragen bij mijzelf oproepen, en dat heeft dit boek zeker gedaan. Terwijl ik mijn leesgedrag evalueerde, realiseerde ik me dat ik vaak gemakzuchtig ben in mijn boekenkeuzes. Ik kijk eigenlijk nooit naar wie het boek heeft geschreven. Ik weet dat het voornamelijk vrouwelijke schrijvers zijn, maar ik heb geen idee wat hun achtergrond is. Het manifest heeft me uitgedaagd om bewuster te kiezen en meer aandacht te besteden aan een bredere diversiteit van vrouwelijke auteurs.
Bij het lezen van Optimistische Woede werd ik herinnerd aan de lange geschiedenis van aandacht voor diverse stemmen binnen de vrouwenbibliotheek, waar in 1988 al werd gepleit voor de erkenning van ondervertegenwoordigde groepen. Zowel de informatie over zwarte, migranten- en vluchtelingenvrouwen (ZMV) als het leven van lesbische vrouwen werden tot zwaartepunt verklaard door het toenmalige bestuur.
Over Fixdit:
Fixdit is een collectief van elf vrouwelijke auteurs: Yra van Dijk, Sanneke van Hassel, Rachida Lamrabet, Jannah Loontjens, Munganyende Hélène Christelle, Christine Otten, Gaea Schoeters, Shantie Singh, Fleur Speet, Manon Uphoff en Annelies Verbeke. Samen strijden ze voor gendergelijkheid en diversiteit in de literatuur.
Uitgeverij De Geus, 2022
Pagina’s 135
ISBN 978 9044 548 037
Recensie door Veerle Kroon, oktober 2024
