De Palestijnse schrijfster en literatuurwetenschapper Adania Shibli ontdekte al op jonge leeftijd haar liefde voor taal. In interviews vertelt ze geregeld over haar ouders, die opvallend weinig spraken. Zodra er familieleden of vrienden over de vloer kwamen, luisterde Adania dan ook als betoverd naar de gesprekken die hun gasten voerden. Het leidde tot een levenslange fascinatie voor verhalen, maar ook voor de stilte – en voor de verhalen die níet verteld worden. In de novelle Een klein detail brengt ze al deze elementen op geraffineerde wijze bij elkaar.
De ouders van Adania Shibli waren overlevenden van de ‘Nakba’, de ‘Catastrofe’, in Israël ook bekend als de Grote Onafhankelijkheidsoorlog. In het voorjaar van 1948 vielen gewapende Joodse milities Palestijnse dorpen en steden aan en verdreven de oorspronkelijke bevolking, waardoor honderdduizenden Palestijnen moesten vluchten en velen werden gedood. De overlevenden werd het verboden zich nog langer Palestijn te noemen, hun geschiedenis moest worden uitgewist.
Tegen deze achtergrond speelt het eerste deel van Een klein detail zich af, waarin de schrijfster een waargebeurd incident fictionaliseert. In augustus 1949 doden Israëlische soldaten tijdens een patrouille een groep Bedoeïenen die uitrusten bij een oase in de Negev woestijn. De enige overlevenden, een jonge vrouw en een hond, worden door de officier en zijn soldaten meegenomen naar hun kamp, waar het meisje wordt verkracht, vermoord en ten slotte begraven in het zand.
Enkele decennia later leest een jonge Palestijnse journaliste in het door Israël bezette Ramallah een krantenartikel over deze gebeurtenis. Het verhaal laat haar niet los en ze besluit illegaal de grens met Israël over te steken en de moord te onderzoeken. Maar hoe reconstrueer je een misdrijf dat jaren geleden heeft plaatsgevonden? De vrouw realiseert zich gaandeweg dat dit eigenlijk onmogelijk is, zeker wanneer het slachtoffer is overleden. Het enige wat overblijft is de versie van de dader, naar het verhaal van het slachtoffer kunnen we enkel gissen.
Het is bijzonder knap hoe Adania Shibli erin slaagt met weinig woorden – 128 bladzijden- een uiterst gelaagd verhaal te vertellen. De twee delen van de novelle zijn als het ware aan elkaar gespiegeld: beide hoofdpersonen, de officier en de journaliste, zijn naamloos en proberen in de verzengende hitte van de woestijn stand te houden, terwijl een gevoel van dreiging nooit ver weg is. De jonge vrouw ondergaat bovendien een uiterlijke transformatie waardoor ze steeds meer op het Bedoeïnenmeisje gaat lijken, en met het einde van de novelle lijkt de schrijfster te suggereren dat geschiedenis geen lineair proces is, maar zich steeds herhaalt.
Een klein detail wordt nergens activistisch, toch weet de schrijfster feilloos invoelbaar te maken wat het betekent om onder een bezetting te leven. De beperkte bewegingsvrijheid en het eindeloze wachten bij de checkpoints, de angst om betrapt te worden vanwege een valse identiteitskaart, voortdurend op je hoede moeten zijn of je geen misstap begaat – een domme fout kan letterlijk je einde betekenen. Maar ook: leven in een wereld die jouw geleefde werkelijkheid, jouw verhaal, voortdurend marginaliseert, vervormt, zelfs ontkent.Waar de legerofficier tegenover niemand zijn daden hoeft te verantwoorden, wordt het perspectief van de Palestijnse vrouw voortdurend uitgedaagd en ter discussie gesteld. De landkaart die zij tijdens haar zoektocht gebruikt toont de oude werkelijkheid, die van vóór 1948, met de namen van Palestijnse dorpen die zijn weggevaagd of nu een Hebreeuwse naam hebben, waardoor ze steeds opnieuw gedesoriënteerd raakt. Op zoek naar tastbare aanknopingspunten bezoekt ze het museum van een kibboets vlakbij de plek waar de moord destijds is gepleegd. Maar ook daar wordt ze niets wijzer. Een vriendelijke medewerker die haar rondleidt blijkt op de hoogte van het dodelijke incident uit augustus 1949, maar beweert vol overtuiging dat ‘Arabieren’ verantwoordelijk waren voor de dood van het meisje, het zou een eerwraak kwestie zijn geweest. Hij voegt er nog aan toe hoe jammer hij het vindt dat zij dit soort gewoonten erop nahouden. De journaliste hoort het aan en zwijgt.
Een klein detail werd na haar verschijnen in 2017 met lovende kritieken ontvangen en onder andere genomineerd voor de Bookerprize. Op de Frankfurter Buchmesse in oktober 2023 zou Adania de LiBeraturpreis ontvangen, een prijs voor vrouwelijke auteurs uit het Globale Zuiden. Het liep echter anders. Nadat op 7 oktober gewapende Palestijnse milities Israëlische dorpen aanvielen, waarbij meer dan duizend doden vielen en enkele honderden gegijzeld werden, besloot de organisatie uit solidariteit een podium te bieden aan Joodse en Israëlische auteurs. Dit was ook aanleiding om de prijsuitreiking van Adania Shibli uit te stellen en uiteindelijk heeft ze de prijs nooit ontvangen. De beslissing om Adania de prijs te ontzeggen veroorzaakte ophef: bekende auteurs schreven een open protestbrief en in Berlijn werd op straat een voorleesmarathon van Een klein detail gehouden, waardoor de novelle alsnog de nodige aandacht kreeg. Toch blijft het pijnlijk dat Joodse en Palestijnse verhalen nog steeds niet naast elkaar kunnen bestaan.
Uitgeverij Koppernik, 2023
Pagina’s 128
Vertaling uit het Arabisch door Djûke Poppinga (تفصيل†ثانوي)
ISBN 978 9083 274 355
Recensie door Sandra Bessems, oktober 2024
