De autobiografie van de Britse schrijfster Elizabeth Jane Howard (1923 – 2014) begint met twaalf bladzijden vol namen van personen die in haar boek voorkomen. Allemaal krijgen ze een korte toelichting. Dat lijkt handig, totdat je het levensverhaal gaat lezen. Dan blijkt dat haar verhaal vol staat met nog veel meer namen van bekende en minder bekende mensen die ze in haar leven ontmoet heeft.
Iemand die niet thuis is in de Engelse literatuur – en in mindere mate in de dans- en schilderkunst – zal dit boek mogelijk snel terzijde leggen, tenzij die lezer bekend is met haar romanreeks The Cazalet Chronicles. Lezers van die familiekroniek zullen in de autobiografie veel van de schrijfster in de personages herkennen.
Elizabeth Jane Howard groeide op als meisje van gegoede stand. Haar moeder had haar danscarrière opgegeven voor haar huwelijk. Ze gaf aanzienlijk meer om haar twee zonen dan om haar dochter. Met vader had Elizabeth een veel betere band, totdat hij haar iets te leuk begon te vinden en zij hem van zich af moest zien te houden. Onderwijs bestond voornamelijk uit thuisonderwijs dat niet op hoog niveau was.
Aanvankelijk wilde Elizabeth actrice worden, maar daar kwam niet veel van terecht. Schrijven ging haar beter af. Ze schreef niet alleen romans, maar ook korte verhalen, reportages, boekrecensies, toneelscenarios en columns. Ze schreef weinig gedisciplineerd en laat het in haar autobiografie erop lijken dat haar geschriften bij toeval ontstonden en geschreven werden omdat er brood op de plank moest komen.
Dat gebrek aan concentratie zat hem vooral in de talloze relaties die ze gehad heeft. Ze is drie keer getrouwd geweest. Haar eerste man was de kunstschilder Peter Scott, zoon van de legendarische ontdekkingsreiziger Robert Falcon Scott. Van hem kreeg ze een dochter. De tweede was schrijver en acteur James Douglas-Henry en de derde was de beroemde schrijver Kingsley Amis, met wie ze het achttien jaar vol hield. Ze werd zijn manusje van alles zodat hij ongestoord kon schrijven. Zijn drankgebruik maakte veel kapot en uiteindelijk zette Elizabeth een punt achter hun huwelijk, wat hij haar nooit vergeven heeft.
Elizabeth is in die tijd in diverse vormen van therapie terecht gekomen en krijgt iets meer zelfvertrouwen. Ze heeft nu de vrijheid en de rust om te schrijven en tussen haar zestigste en tachtigste schrijft ze het meeste van haar werk, waaronder The Cazalets, en is volop in de publiciteit. Op relationeel gebied blijft het moeilijk gaan, want als ze al in de zeventig is trapt ze nog vol in de praatjes van een man die een beruchte oplichter blijkt te zijn.
Op de voorkant van het boek staat haar portret: een beeldschone vrouw, op wie de ene na de andere man hopeloos verliefd werd, maar die zich haar hele leven afvraagt of ze er wel goed uitziet. Die nooit weet of ze goed genoeg is, die zelfs vrij zeker weet dat ze dat niet is, noch als actrice, noch als schrijfster, terwijl ze toch heel succesvol is en nu beschouwd wordt als één van de grootste Engelse na-oorlogse auteurs. Met haar moeder kan ze niet opschieten, dus is ze een slechte dochter. Tussen haar en haar vader gaat het beter, maar vader gaat te ver in zijn liefde voor haar. Haar relaties zijn weinig succesvol. Ze laat zich gebruiken en misbruiken, en laat kinderen aborteren alsof het niets is, trouwt steeds met de verkeerde en dat allemaal omdat ze liefde, zorg en aandacht wil en geen enkel gevoel van eigenwaarde heeft. Aan het enige kind dat ze wél ter wereld heeft laten komen, kan ze zich lang niet binden. Steeds opnieuw wil ze oprecht van haar fouten leren, maar dat lukt niet.
Naast de vele beroemdheden, die ze heeft ontmoet, beschrijft Elizabeth tal van feestjes, etentjes, vakanties, kortere en langere relaties. Aan het geven van een tijdsbeeld komt ze niet toe. Ook de Tweede Wereldoorlog speelt nauwelijks een rol, behalve dan dat er minder eten is. Ze zit opgesloten in haar kleine wereldje van zien en gezien worden en laat de wereld voor wat die is.
Haar diepere gevoelens komen evenzeer bijna niet aan bod, op het vermelden van huilbuien na. Wat deed het haar dat haar vader haar aanrandde? Dat ze abortussen onderging? Dat vriendschappen en relaties stuk gingen? In veel recensies wordt de eerlijkheid en openheid van haar autobiografie geprezen. Die openheid kan ik eigenlijk niet terugvinden. Ze stipt van alles aan en laat het daarbij. Wat fout gaat, vermeldt ze en wat goed gaat, vermijdt ze.
Waarom wil iemand op zijn 79e zo genadeloos met zichzelf afrekenen als Elizabeth Jane Howard gedaan heeft? In een voorwoord geeft ze daarop zelf een antwoord. Schrijven is voor haar een manier om te communiceren met zichzelf. “In zekere zin lijkt een autobiografie me een soort huishoudboekje: wat is er aangeschaft, waarvoor is het gebruikt, is er te veel voor betaald en is er iets van opgestoken? Ze besluit dan met: “Ik schrijf dit boek niet als een wijze, gerijpte, volleerde vrouw die alle antwoorden kent, maar eerder als iemand die zelfs in het late stadium negenenzeventig jaar nog altijd haar best doet om te veranderen, dingen te weten te komen en het iets beter te doen.”
Aan het eind van haar verhaal trekt ze de conclusie dat haar huishoudboekje lang niet slecht was en dat ze min of meer betaald heeft voor haar fouten. Haar boek ziet ze als een zoektocht naar de waarheid. Daarmee besluit ze de beschrijving van een turbulent leven waar ze als zeer trage leerling en met veel therapie doorheen is gerold, als een bal op een kegelbaan die voortdurend de zijkanten raakt eer de kegel bereikt wordt.
Lees je echter haar romans, dan krijg je een heel ander beeld. In een biografie van Artemis Cooper over Elizabeth Jane Howard zegt Martin Amis, zoon van Kingsley Amis: ‘… that was one of the mysteries about Jane: the penetrating sanity on the page, but when she’s off the page, she’s actually not that clever with people.’ Met andere woorden: wat Elizabeth Howard niet kon in het dagelijkse leven kon ze wel in haar boeken. Daar zit veel tragiek in.
Uitgeverij Atlas Contact, 2023
Pagina’s 525
Vertaald uit het Engels door Inge Kok (Slipstream. A Memoir)
ISBN 978 9025 473 327
One comment
[…] recensies van deze maand als link bijgevoegd: – https://vrouwenbibliotheek.nl/2023/07/06/achteraf-bezien-door-elizabeth-jane-howard/ – https://vrouwenbibliotheek.nl/2023/07/14/zusters-door-oksana-zaboezjko/ […]