‘Om wie wij waren’ door Gerda van Erkel

Om wie wij waren is niet echt een roman om vrolijk van te worden, maar wel een die tot nadenken stemt. Het verhaal gaat over vijf bevriende kinderen die opgroeien; ouder en wijzer worden, maar niet gelukkiger. Ze maken de balans van hun leven op als ze bij elkaar komen voor de begrafenis van een van hen. Door de schrijfstijl, waarin voortdurend sprongen heen en terug in de tijd gemaakt worden, vergt het in het begin doorzettingsvermogen om verder te lezen. Geleidelijk aan komen de vijf karakters uit de verf en wordt het verhaal steeds interessanter, spannend zelfs, en meer dan de moeite van het lezen waard. De lezer kan uiteindelijk niet anders dan concstateren dat Gerda van Erkel een bijzonder goede roman heeft geschreven.

Het verhaal speelt zich af in Borgerhout, een district van Antwerpen dat ook wel Borgerokko genoemd wordt vanwege het grote aantal migranten – en met name Marokkanen – dat er woont.
Vier kinderen zitten er samen op school. Paulien is dochter van een traiteur die hard moet werken voor de kost. Zijn vrouw domineert iedereen en wijt al haar zorgen aan de buitenlanders. Paulien zelf is wat stil, twijfelt altijd aan zichzelf, is intelligent en fantasierijk, en droomt grotere dromen dan ze waar kan maken. Zij zal later schrijfster worden. Mauro is van Italiaanse afkomst, komt uit een gezellig gezin, maar wordt gedomineerd door zijn zussen. Hij zal later alles ondergeschikt maken aan de liefde, waardoor hij niet meer weet wie hij zelf is. Ishtar is een Marokkaans meisje dat verondersteld wordt traditioneel te leven en zichzelf alles te laten welgevallen van mannen, inclusief haar jongere broer voor wie ze doodsbang is. Zij denkt te ontsnappen aan die wereld, maar die keert zich tegen haar. Zij richt een stichting op om vrouwen die in de problemen zijn geraakt op te vangen. Berten is het buitenbeentje van het groepje. Niet populair, zwijgzaam, integer en razend slim. Hij zal later professor worden.

Dan komt er een nieuw meisje op school, Mila. Zij eigent zich een plek op de voorgrond toe, uit angst om afgewezen te worden, maar dat zal pas later blijken. De vier anderen gedragen zich als motten om een brandende kaars. Mauro valt als een blok voor haar en al helemaal als haar vader sterft en haar moeder krankzinnig wordt, waardoor zij bij zijn familie intrekt. Mila zal later een filmster worden en Mauro haar impresario.
Wat hun relaties betreft: Mauro zal trouwen met Mila, maar dat huwelijk eindigt in een scheiding. Dat geldt ook voor Paulien en Berten. Ishtar krijgt een kind na verkracht te zijn. Zij heeft ook ooit iets gehad met Berten, terwijl Paulien haar leven lang verliefd is geweest op Mauro. Gesuggereerd wordt dat zowel Mila als Ishtar ook lesbische neigingen hebben.

Al het bovenstaande beslaat een periode van zo’n vijfendertig jaar, maar het eigenlijke verhaal speelt tussen 13 en 21 september 2018. Dat verhaal gaat over de dood van Mila, waarbij de vijf vrienden weer bij elkaar zullen komen voor de begrafenis. Het roept veel herinneringen op.
Ooit waren de vijf hecht met elkaar verbonden. Later zwermden ze uit, maar vergaten elkaar nooit. Nu ze elkaar weer zullen zien, maken ze de balans van hun leven op. Dat zijn verhalen vol onvervulde verlangens en verloren dromen. Sommigen hebben het moeilijk met het naderende weerzien en de confrontatie met een gestorven Mila, maar: “Je kunt niet wegblijven. Je bent het aan haar verplicht. Om wie ze was. Om wie wij waren.”

Paulien, de schrijfster, zet haar gedachten op papier, maar niet namens de anderen. Het is de auteur die ons de personen leert kennen. Ze doet dat zoals iedereen die herinneringen ophaalt. Niet chronologisch en zelfs niet logisch, maar in flarden die bij haar opkomen. Gerda van Erkel is naast schrijfster ook gestalttherapeute. Dat blijkt uit de prachtige psychologische diepgang die haar boek heeft. Elk karakter, met goede en slechte eigenschappen, wordt zodanig geportretteerd dat je als lezer denkt met echt bestaande mensen te maken te hebben. De geloofwaardigheid van alle gebeurtenissen staat daardoor geen seconde ter discussie.

Dezelfde diepgang zit ook in de thematiek van relaties. Die gaan verder dan de relaties tussen de vijf personen onderling. Ook het onderwerp autochtonen versus allochtonen komt aan bod, maar het belangrijkst is misschien wel hoe de vijf vrienden ontdekken wat de relatie met henzelf is.

Om wie wij waren laat je stil en ontroerd achter met veel stof tot nadenken. Toch is dit niet een filosoferende roman, maar een levendig verhaal dat zelfs tegen het eind heel spannend wordt. Jammer is alleen dat je in het begin iets te lang moet door ploegen eer je greep op het verhaal krijgt. Daarnaast is ook een overdaad aan vergelijkingen wat storend in het verder prachtige, bloemrijke taalgebruik dat hier en daar de Vlaamse afkomst van de schrijfster laat doorschemeren.
Ondanks deze kanttekeningen heeft Gerda van Erkel een uitzonderlijk goed boek geschreven dat bewijst dat ze de vele prijzen die ze ooit gekregen heeft, meer dan waard is.

Uitgeverij          Manteau/Standaard, 2021
Pagina’s            374
ISBN                 978 9022 337 721

Recensie door Janny Wildemast, november 2022