Recensies

‘Verdriet en Boterkoek’ door Margalith Kleijwegt

Hoe de oorlog is verdwenen

In een interview met Kemal Rijken in 2021 zegt Margalith Kleijwegt, journaliste en schrijfster,  over Verdriet en Boterkoek:
Dit is het enige boek dat ik heb geschreven uit een innerlijke drang. Ook omdat ik dacht dat mensen zich erin zouden herkennen; in het geworstel met je identiteit, die gespletenheid. Ik ben Joods, maar wat betekent dat? Hoe verhoud ik me ertoe? Ik hoop ook dat ook andere mensen zich in mijn verhaal herkennen. Door de Sjoa voel je je ook een soort van verplichting ten opzichte van degenen die er niet meer zijn. Daarnaast wilde ik een mooi en interessant verhaal vertellen”.
En dat heeft ze gedaan.

Haar kleine familiekroniek gaat vooral over haar moeder Netty Rosenfeld -Montessori lerares, verpleegster, de eerste naoorlogse radio-omroepster, zangeres en later documentairemaakster – maar beschrijft drie generaties van haar familie en hoe die omgaan met hun Joods zijn, vooral na de Tweede Wereldoorlog. Het zal een verhaal worden over omarmen van het Jodendom en over verzet daartegen. Voor Joodse lezers zit er heel veel herkenbaars in dit boek en voor niet-Joodse lezers is het interessant om te lezen hoe mensen met hun identiteit kunnen worstelen en hoe het antisemitisme nog steeds niet is verdwenen en daarmee evenmin de houding t.o.v. iedereen die ‘anders’ is.

De eerste generatie bestaat voornamelijk uit Netty en haar zus Esther Rosenfeld en Esthers zoon Jaap; de tweede generatie wordt vertegenwoordigd door Margalith en haar half broer Martijn plus wat neven en nichten, en de kinderen van deze groep vormen dan de derde generatie. Verdriet en Boterkoek is evenwel geschreven “Ter nagedachtenis aan de zusjes Esther en Netty Rosenfeld”. Die twee geven het beste weer hoe verschillend er op het Joods  zijn gereageerd werd na de oorlog: Esther past zich aan en Netty blijft rebels. Beiden hebben de oorlog overleefd door onder te duiken. Maar waar Esther Joods zijn vanzelfsprekend vindt en wegzakt in de slachtofferrol, verzet de tien jaar jongere Netty zich fanatiek tegen alles wat Joods is. Ze vindt dat het bloed ‘verdund’ moet worden door geen Joodse man te zoeken. Je moest dat praktisch bekijken, zei ze, aan Joods zijn kleefden veel ­onnodige en onplezierige risico’s. Wel geeft ze haar dochter de uitgesproken Israëlische naam Margalith, ondanks veel administratieve rompslomp. Deze dochter ziet hoe haar moeder lijdt onder een stoer uiterlijk en doodsbang is voor antisemitisme. Ze ontving dan ook al aan het begin van haar radio-carrière de vraag waarom ze niet vergast was. Netty heeft haar kinderen nooit meegegeven dat Joodse tradities ook leuk kunnen zijn.

Margalith zegt zelf: “Ik groeide op zonder te weten wat het Jodendom inhield, behalve verdriet en boterkoek. Ik associeerde Joods-zijn met het onderhuidse verdriet van mijn moeder, haar angsten en depressies, maar ook met haar warmte, de onvoorwaardelijke liefde die ze gaf werd gesymboliseerd in een troostende traditie: de heerlijke boterkoek met gembersnippers die ze bakte.
Mijn moeder ontkende niet dat ze Joods was, maar ze wuifde het weg, ze beweerde dat het niet belangrijk was. Ze was Joods door de oorlog, de Duitsers hadden haar dat stempel gegeven.”

Terwijl aan de hand van beschrijvingen van andere familieleden allerlei vormen van omgaan met de Joodse identiteit voorbij komen – zoals niet willen opvallen, een andere naam aannemen, leven met een immens schuldgevoel om het overleven, opschrikken als het woord ‘Jood’ valt, altijd op je hoede zijn, heel orthodox worden, blijvend verdriet voelen om de doden en het niet hebben kunnen voorkomen daarvan, hard werken om te bewijzen dat je bestaansrecht hebt, enzovoorts, enzovoorts – komen nu Margalith en haar broer meer naar voren. Martijn ontkent aanvankelijk zijn Joodse achtergrond en Margalith verdiept zich helemaal in het familieverleden. De tweeslachtigheid van hun moeder zorgde voor veel onzekerheid.
Hoe anders is dan de situatie van de derde generatie. De vertegenwoordigers daarvan hebben het over “die shit van jullie” als het over de oorlog gaat. Let wel: ‘jullie’ , niet ‘ons’. Zij zeggen: “Jullie kregen het trauma opgelegd en bij ons was dat niet zo. Wij kunnen zelf kiezen hoe Joods we willen zijn.” Er spreekt fascinatie en trots uit hun houding t.a.v. hun Joodszijn. Toch moet ook de zoon van Margalith zich leren wapenen tegen antisemitisme.

Aan het eind van haar boeiende en soms verbluffende kroniek zegt Margalith Kleijwegt dat de verhalen er waren, en zijn, en steeds weer verteld zullen worden, alhoewel de zwaarte ervan zal verminderen. “Het verscheurde verleden zou de draad blijven die ons met elkaar verbond (…)” en zo hoort ze eindelijk als Joodse vrouw bij haar Joodse familie.

Nog een paar opmerkingen over de meer technische kant van Verdriet en Boterkoek: het is jammer dat de corrector zich niet heel zorgvuldig van zijn/haar taak gekweten heeft. Foutjes als shetl i.p.v. shtetl, een zusje ‘die’ hij Greta noemde e.v.a. en het niet corrigeren van wat bijna een stijleigen lijkt van Margalith Kleijwegt: het aan elkaar koppelen van zinnen die gescheiden hadden moeten worden, zoals:  ‘Iedereen had zich duidelijk mooi aangekleed voor dit fotomoment, de afbeelding was een dierbaar aandenken aan een vooroorlogse, zorgeloze tijd”, waren niet nodig geweest.
Daar staat tegenover dat voor in het boek een stamboom staat die erg nodig is voor de lezer. Heel leuk is dat achterin een recept voor boterkoek is toegevoegd én Oma Cohens chocoladekoek. “Je nasjt er je vingers bij op, zei mijn tante Esther.” Dat ten slotte in het midden een serie familiefoto’s is geplaats, maakt Verdriet en Boterkoek des te realistischer en indrukwekkender.

(Het onderschrift: Hoe de oorlog is verdwenen is naar een aantal regels uit het gedicht ‘Vrede’ van Leo Vroman uit 1957: “Kom vanavond met verhalen hoe de oorlog is verdwenen, en herhaal ze honderd malen: alle malen zal ik wenen.”

Uitgeverij           Atlas Contact, 2021
Pagina’s            208
ISBN                 978 9045 042 107

Recensie door Janny Wildemast, mei 2022

image_pdfimage_print
Share

Laat een antwoord achter aan Juni nieuwsbrief | Vrouwenbibliotheek Utrecht Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Powered by: Wordpress
Geverifieerd door MonsterInsights