Judy Batalion heeft een buitengewoon grondig gedocumenteerd boek geschreven over de rol van voornamelijk Joodse vrouwen in het verzet tijdens WO II. Dochters van het Daglicht is een zeer belangrijke aanvulling op de al bestaande oorlogsliteratuur. Het boek is evenwel moeilijk leesbaar omdat de gruwelen van de oorlog even gedetailleerd beschreven worden als de rol van de vrouwen.
Enerzijds is het fantastisch dat dit eerbetoon aan zoveel vrouwen geschreven is. Eindelijk wordt duidelijk hoe vrouwen ongelooflijk veel in het verzet tegen de Nazi’s hebben gedaan, want tot op heden werden eigenlijk alleen de mannen genoemd. Te lang is het beeld in stand gehouden dat Joden tijdens WO II passief waren en, op de opstand in het getto van Warschau in 1943 na, eigenlijk nooit in opstand kwamen. Daar is niets van waar. Met name de jongeren organiseerden zich en waagden keer op keer hun leven ter wille van de vrijheid. Hier past niets dan de diepste bewondering voor zoveel moed en inzet.
Anderzijds is dit boek te laat geschreven. Wie brengt het op weer door al die ellende van de oorlog heen te moeten en weer te moeten constateren hoeveel pure slechtheid er op de bodem van de menselijke ziel ligt? De oorlogsgeneratie is vrijwel uitgestorven; de tweede generatie is niet jong meer en de derde en vierde generatie heeft al zoveel meer oorlogen meegemaakt, zij het niet aan den lijve. Wie brengt het nu nog op teruggetrokken worden in de onbeschrijflijke gruwelen van vroeger?
Eigenlijk is het ook weer verbluffend dat dit boek juist nu geschreven is, want het bewijst eens te meer dat WO II niet voorbij is, en ook nooit mag zijn. De mensheid heeft immers overduidelijk zijn les nog niet geleerd. Zeker waar het feiten betreft die dreigden te vervagen, moet er ingegrepen worden. Dat heeft Judy Batallion gedaan, en hoe.
Judy Batalion was voor haar studie kunstgeschiedenis uit Amerika naar Engeland gekomen. Daar werd ze belachelijk gemaakt om haar Joodse uiterlijk en gebaren. Ze ging daarom op zoek naar sterke Joodse vrouwen. Haar rolmodel was Hannah Szenes, een Hongaars Joodse vrouw die uit Palestina terugkeerde om mee te helpen vechten tegen de nazi’s en die niet in de vergetelheid is geraakt. Al zoekend naar informatie over Hannah, stuitte Judy in de British Library op een oud Jiddisch boekje getiteld Freuen in di Ghettos, uit 1946. Daarin wordt verteld over tientallen onbekende vrouwen die in het verzet meestreden tegen de nazi’s, voornamelijk in de Poolse getto’s. Judy Batalion komt uit een familie van Pools-Joodse Holocaust-overlevenden en werd persoonlijk geraakt. Ook was ze verbijsterd, want ze had nooit gehoord over verzet door vrouwen, laat staan Joodse vrouwen.
“Dit waren vrouwen die krachtdadig en vastberaden – zelfs gewelddadig – ageerden: ze smokkelden, vergaarden inlichtingen, pleegden sabotage en namen deel aan de strijd; ze waren trots en bevlogen. De schrijfsters van deze verslagen vroegen niet om medelijden, maar vierden heldenmoed en onversaagdheid. Vrouwen, vaak uitgehongerd en gemarteld, waren dapper en brutaal. Sommigen hadden de kans te ontsnappen, maar deden dit niet; sommigen kozen er zelfs voor terug te keren en te strijden.”
Wat zou Judy zelf hebben gedaan in zulke omstandigheden? Vechten of vluchten?
Freuen in di Ghettos werd de inspiratiebron voor Dochters van het Daglicht. Daardoor is gefocust op Het Poolse Jodendom. Tientallen vrouwen worden – eindelijk – bij naam genoemd en beschreven. Dat leest niet makkelijk en bovendien is het boek half documentaire en half leesboek, maar de schrijfster wil niets of niemand onvermeld laten. Hoofdpersoon is Renia Kukielka, een 18-jarig Pools-Joods meisje dat op de coverfoto staat. Zij zal de oorlog overleven en Judy Batalion bezoekt aan het eind van het boek haar nazaten in Israël. Middenin het boek is een serie foto’s opgenomen, zodat namen ook gezichten krijgen.
Judy Batalion neemt je mee naar Polen waar de getto’s opgericht worden, waar meer en meer Joden naar concentratiekampen worden afgevoerd, maar ook naar de jeugdbewegingen die ontstaan en die zich bezinnen op verzet en een toekomstig leven in Palestina. Het verzet wordt steeds groter en gewelddadiger. Veel dappere jongeren komen om, of worden gevangen genomen en gemarteld, maar van opgeven is geen sprake. Het fabeltje dat Joden passief waren en niet terugvochten, wordt om zeep geholpen. Als lezer worstel je je door de gruwelijke oorlogstijd heen. Als je op het toppunt zit van je afkeer van alles wat Duits, Pools of Russisch is, dan zijn er de woorden van een vrouwelijke partizaan uit Vilnius:
“We moeten ervoor zorgen dat dit nooit meer gebeurt. Haat is onze kwaadaardigste vijand. Wees vreedzaam, wees liefdevol en werk aan het scheppen van een gelukkige wereld.”
Als de oorlog voorbij is, wordt het leven niet gemakkelijker. “We waren bevrijd van de angst voor de dood, maar niet van de angst voor het leven.” Wie zal je verhalen geloven? Waarom zou je ze vertellen als je je kinderen een normaal leven wilt geven?
Waarom is de rol van het verzet door vrouwen in de vergetelheid geraakt?
Veel vrouwen waren omgekomen. In Israël heerste de opvatting dat Europese Joden zwak waren en de nieuwe Israëli’s sterk, want dat was nodig voor de opbouw van het land. De Joodse gemeenschap in Palestina werd ervan beschuldigd niet genoeg hulp te hebben geboden aan Europa en dat werd liever onder de tafel geschoven. Persoonlijke verhalen werden niet door historici erkend en bovendien werd de geschiedenis voornamelijk door mannen geschreven. En dan was er ook nog het schuldgevoel overlevende te zijn, waardoor de mensen zwegen.
Wie overleefde, had geen familie, geen thuis, geen vrienden, geen land. Het enige wat er was, was de wil om de vijand te overwinnen en de wil om The Light of Days (de oorspronkelijke titel van het boek) te zien.
Dochters van het Daglicht moet gelezen en herlezen worden, hoe moeilijk dat ook is.
Uitgeverij AmboAnthos, 2021
Pagina’s 455
Vertaald uit het Engels door Noor Koch (The Light of Days)
ISBN 978 9026 344 503
Recensie door Janny Wildemast, juli 2021
