Als op 11 september 2001 de Twin Towers van het WTC in New York instorten, verandert de wereld. Dat geldt ook voor de Joodse Zelda en Bor Wagschal, die op die dag trouwden en het zagen gebeuren. Zelda is psychologe. Uit een eerder huwelijk heeft ze een zoon, Philip, en uit haar tweede huwelijk met Bor heeft ze twee kinderen, waarvan er een zich tot pianistisch wonderkind ontpopt. Bor is een gerenommeerd advocaat.
Na de aanslag is de onschuld verdwenen en neemt de angst voor moslims toe. “Sinds New York was dat het verlies: de onbevangenheid van de vroomheid van vreemden, en daarmee ten opzichte van alles wat enigszins anders was dan wij, al was er inmiddels toch een hoop tijd verstreken. Vreemdheid had opgehouden louter spannend en interessant te zijn, zoals voorheen.”
Toch zullen Zelda en Bor een moslima in huis nemen als kinderoppas, nadat ze in Nederland zijn teruggekeerd. Dat blijkt enorme gevolgen te hebben.
De moslima is de Somalische Amal, afkomstig uit een azc in de buurt. Ze is lief, intelligent en dolgelukkig met de vrijheid die ze in Nederland heeft. Ze blijkt uitzonderlijk goed te kunnen zingen. Dat is reden voor Zelda en Bor om haar te laten deelnemen aan De Stem, lees The Voice of Holland. Bij haar eerste optreden doet ze iets ongelooflijks: en plein publique doet de tot dan toe gelovige Amal haar sluier af en trekt haar alles verhullende jurk uit en verklaart vrij te willen zijn van onderdrukking door de islam. Nu is duidelijk waarom dit boek De Stem heet en niet The Voice: Amal wordt de stem die spreekt voor alle onderdrukte islamitische vrouwen. Ze was o.a. geïnspireerd door een publicatie van Bor die hij schreef na 9/11 getiteld In naam van de rede – Waarom we het niet moeten hebben van Jahweh, Mohammed, Christus of Boeddha.
Wat buitengewoon moedig leek, blijkt consequenties te hebben. Beveiliging is nodig als directe bedreigingen volgen, ook aan het adres van Zelda en Bor. Hierbij speelt een vriendje van zoon Philip een belangrijke rol als geradicaliseerde moslim.
Zelda, kind van vermoorde grootouders, ziet haar grote kans het goede te doen als Amal bij hen komt onderduiken in het tuinhuis, lees ‘Achterhuis’. Maar wil ze dat eigenlijk wel? Die Amal brengt haar gezin in gevaar, wordt door haar man wel erg leuk gevonden en al die beveiliging kost handenvol geld. Waarom moest ze zo nodig provoceren? Ze wist toch wat dat zou opleveren? En dan schaamt Zelda zich weer voor zulke gedachten. Ze wil zo graag rechtvaardig zijn, maar onderschat haar gevoel voor eigenbelang. “Goede mensen zouden we zijn, rechtvaardige mensen bij wie je kunt schuilen. Natuurlijk. Ik moest er bijna van huilen, zo zeker wist ik dat we nu en hier een bedreigde vrouw zouden helpen onderduiken. Wachtte ik niet al mijn hele leven op zo’n kans? Boete voor de jaren in vrijheid, zonder oorlog, voor alles wat we niet hadden hoeven ondergaan, alles wat ze mijn grootouders en mijn vader hadden aangedaan en ons nog niet. Straf die we verdienden omdat we waren geboren.”
In feite staat Zelda symbool voor al die goedwillende mensen die zo graag tolerant willen zijn, maar dat eigenlijk niet in zich hebben als hun eigen vrijheid in het gedrang komt.
De beveiliging zal onvoldoende blijken en dat levert dramatische gevolgen op. Pas na vijftien jaar kan Zelda terugblikken op wat er allemaal gebeurd is. Haar zoon Philip werkt dan bij de terreurbestrijding van het Israëlische leger, haar andere zoon zwerft als pianist over de wereld en over haar dochter wordt niet veel meer verteld.
In een interview van Abel Bormans met Jessica Durlacher in De Groene Amsterdammer van 21 april 2021 wordt haar de vraag gesteld: “Hoe is je nieuwste roman De stem tot stand gekomen?”
“Als iets me persoonlijk raakt, wil ik daar altijd op de een of andere manier uiting aan geven. 9/11, de moorden op Fortuyn en Van Gogh en alle gebeurtenissen rondom Ayaan Hirsi Ali, met wie we destijds veel contact hadden, maakten indertijd grote indruk op me. Het was een angstige, hevige tijd, en ik heb lang gezocht naar een vorm om er een nieuw verhaal van te maken. Ayaans roem was kolossaal, en ze genereerde ontzettend veel aandacht. Het leek me een goed idee om haar in het boek als zangeres te portretteren. Daarmee kon ik haar allure en de fascinatie die ze opriep vangen.”
*bron: https://www.groene.nl/auteur/abel-bormans
Het was voor de oplettende lezer al wel duidelijk dat Ayaan Hirsi Ali model stond voor Amal en dat ook de moord op Theo van Gogh verwerkt was in De Stem. Waarschijnlijk staat Jessica even ambivalent tegenover Ayaan als Zelda tegenover Amal. Enorme bewondering en kritische achterdocht wisselen elkaar af. Ayaan was dan ook onder valse voorwendselen naar Nederland gekomen en ten onrechte genaturaliseerd. Ze zorgde voor veel problemen, kostte de Staat handenvol geld, maar had wel de moed op te komen voor onderdrukte islamitische vrouwen, in woord en geschrift en met de film Submission. Ayaan wordt als Amal heel goed weergegeven als mooie, moedige vrouw die niet helemaal aanvoelt wat wel en niet kan, en zwaar tekort schiet wat nadenken over de gevolgen van haar acties betreft.
In De Stem – retrospectief geschreven vanuit het perspectief van Zelda – is Zelda de hoofdpersoon. Zij wordt met al haar onzekerheid, twijfel, idealisme en goedwillendheid buitengewoon goed beschreven, haast als een symbool voor de opvattingen en denkwijze van de gemiddelde Hollander. Ik zou alleen niet naar haar toegaan als ik een psycholoog nodig had. Daar is ze te chaotisch voor en levert ze te weinig resultaat.
Op dit boek van Jessica Durlacher is veel negatieve kritiek geleverd. Men heeft het dan over allerlei pleonasmen, clichés en te bloemrijk taalgebruik. Ook ik dacht aanvankelijk dat ze schreef om het schrijven. Dat is toch niet zo. Zeker zou er gesleuteld kunnen worden aan een aantal stilistische zaken, maar De Stem is met veel psychologische diepgang en in prachtige bewoording geschreven, met name die delen die over zingen gaan. Het stemt tot nadenken over hoe wij tegenover de islam staan, hoe tolerant wij zijn en hoe wij zouden willen zijn.
Uitgeverij Arbeiderspers, 2021
Pagina’s 432
ISBN 978 9029 541 930
Recensie door Janny Wildemast, juli 2021
One comment
[…] ‘De Stem’ door Jessica Durlacher | Vrouwenbibliotheek Utrecht […]