Mijn moeder wenste me succes met ‘het vossen-boek’, waar ze zelf slecht doorheen kwam door de lange stukken over vossenlevens. Een boek dat zich voornamelijk in London afspeelt kan niet over vossen gaan, dacht ik verkeerd: een rondje Google leerde mij dat er in London ongeveer achttien vossen per vierkante kilometer leven. Veel meer dan over vossen (en coyotes, wolven en parkieten) gaat De paradox van geluk over de maatschappij, de natuur en het kwijtraken en weer terugvinden van de liefde.
De roman kent twee hoofdpersonen, wiens paden in het eerste hoofdstuk al kruisen, door een botsing op de Waterloo Bridge in London. De eerste hoofdpersoon is Jean, een stadsbiologe met een grote passie voor de natuur. De andere hoofdpersoon is Attila, een psychiater uit Ghana die gespecialiseerd is in trauma. De paradox van geluk is een langzame roman: hoewel het boek meer dan 400 pagina’s omvat, beslaat de vertelde tijd slechts anderhalve week. Door het rustige tempo staat vooral de karakterontwikkeling centraal, iets wat mij erg aanspreekt. Beide hoofdpersonen zijn intelligente, gewetensvolle mensen met een bewonderenswaardige zorgzaamheid, zowel jegens anderen (Attila) als jegens de natuur (Jean).
Jean is nieuw in London: ze is Amerikaanse en heeft een volwassen zoon, maar haar huwelijk in Amerika is stukgelopen. Ze is naar London vertrokken, waar ze onderzoek doet naar de grote populatie stadsvossen. Jean is een teruggetrokken, maar stoere vrouw, die graag alleen de natuur intrekt. Attila is een bekende psychiater die door de VN wordt uitgezonden naar oorlogsgebieden. Tot zijn grote verdriet is zijn vrouw Maryse overleden, terwijl hij op missie was in Iran. Hij is in London om een congres bij te wonen, maar zoekt ook zijn demente vriendin Rosie op. Attila’s nicht, die eveneens in Londen woont, is opgenomen in een ziekenhuis, waardoor haar zoontje Tano is opgenomen in een pleeggezin. Als hij wegloopt en vermist raakt, gaan Attila, Jean en een groep Londenaren met z’n allen op zoek. Het verhaal wordt tussen de hoofdstukken door onderbroken met terugblikken van Jeans en Attila’s leven.
De continue wisseling in perspectief tussen Jean en Attila, verleden en heden, London en de rest van de wereld maakt het boek moeilijk om in te komen. Als gewaarschuwde lezer vreesde ik voor lange beschrijvingen van vossen, maar dit valt gelukkig mee. Natuur is een terugkerend thema en ook ethische vraagstukken over de verhouding tussen mens en dier staan centraal. Een ander terugkerend onderwerp is migratie: beide hoofdpersonen zijn migranten; Attila’s nicht wordt opgenomen in een ziekenhuis na een mislukte uitzetting door de vreemdelingendienst; en de groep Londenaren – dezelfde vrijwilligers die voor Jean stadsvossen tellen – die Tano gaan zoeken bestaat ook immigranten. Aminatta Forna heeft zelf ook een immigratieafkomst: haar vader komt uit Sierra Leone en haar moeder uit Schotland.
Meer nog dan de vossen was ik benieuwd naar de titel: wat ís de paradox van geluk? De titel blijkt verklaard te kunnen worden uit Attila’s theorie over traumapsychiatrie. Volgens hem gaan medici ervanuit dat trauma leed veroorzaakt, en dat dit leed beschadiging van de psyche veroorzaakt. Uit Attila’s ervaringen, zowel op persoonlijk als professioneel gebied, is juist gebleken dat leed de mens niet per se beschadiging toebrengt. Trauma is lijden is verandering, aldus Attila, en als de mens veerkrachtig genoeg is, groeit hij juist van trauma. Dát is de paradox van geluk. Zowel Jean als Attila zijn geliefden kwijtgeraakt, zijn weg van thuis en eenzaam in het grote, betonnen Londen. Door hun veerkrachtigheid, en door elkaar, vinden zij weer geluk. Tijdens het schrijven van deze recensie viel mij op dat de oorspronkelijke titel Happiness is, niet The paradox of happiness. Of Attila’s paradoxale theorie in de ogen van de lezer nu klopt of niet, maakt daardoor ook minder uit. Aan het eind van de roman laat Aminatta Forna haar personages weer geluk vinden, ondanks of juist vanwege hun beschadigingen.
Als De paradox van geluk je aanspreekt, zou je ook Girl, woman, other (gedeelde winnaar van de Man Booker Prize 2019) van Bernardine Evaristo kunnen lezen. Girl, woman, other vertelt de verhalen van twaalf Afro-Amerikaanse vrouwen in Groot-Brittannië en stelt ook thema’s als immigratie, de Britse maatschappij en racisme centraal.
Uitgeverij Nieuw Amsterdam, 2018
Pagina’s 415
Vertaald uit het Engels door Aleid van Eekelen-Benders en Mariella Duindam (Happiness)
ISBN 978 9046 823 873
Recensie door Lieke Polak, februari 2020
