Er zijn van die boeken die zo rijk en gelaagd zijn dat je er na lezing even op moet kauwen om te weten wat je er nu van vindt. Bezit van de Amerikaanse, in Engeland wonende schrijfster Lionel Shriver (1957) is er zo een. Ze is bekend van o.a. Let’s talk about Kevin, en stelde een verhalenbundel samen (twee novelles omlijsten een tiental kortere verhalen) met als verbindende titel: Bezit.
Vaak wordt een titel in de vertaling ontkracht. Hier gebeurt het tegendeel. De Engelse titel is “Properties. Stories between two novellas”. Ik denk dat de uitgever hier een goede keus heeft gemaakt. Deze titel is niet alleen compacter, maar hij klopt ook. Anders dan vaak wordt gedacht zijn bezit en eigendom namelijk geen synoniemen. Bezit, dat is wat van jou is, het is een feitelijke situatie, in zichzelf geen recht dat je tegenover ieder ander kunt afdwingen. Je kunt veel dingen in bezit hebben die niet je eigendom zijn. Eigendom is het meest omvattende recht dat iemand op een zaak kan hebben, zoals in het eigendom van een huis. Hoe dan ook, Lionel Shriver wil het hebben over bezit: “Bezit is evenzeer een geestesgesteldheid als een wettelijk recht”, zegt de verteller ergens. Want bezit wordt pas echt actueel als het wordt betwist.
In De staande kroonluchter gaat het over twee oude vrienden, een man en een vrouw, die al heel lang elkaars tennismaatjes zijn. Het evenwicht in hun vriendschap verschuift als er een andere vrouw, een verloofde, op het toneel verschijnt. Shriver vertelt niet simpelweg hoe de ene vrouw de andere langzaam verdringt, maar symboliseert de ingewikkeldheid van die verschuiving door een zeer originele staande kroonluchter die de oude vriendin als huwelijksgeschenk inbrengt. Lionel Shriver heeft het talent om mensen zo te portretteren dat ze je zowel grenzeloos kunnen irriteren als tegelijkertijd je medeleven oproepen. En daarom kun je jezelf er zo mooi in spiegelen, want ja, wie is nou niet tegelijkertijd grenzeloos irritant en kwetsbaar?
De korte verhalen verkennen het thema op allerlei manieren. Lionel Shriver is een fantastische verhalenverteller. Ook daar schetst ze wonderlijke, maar heel geloofwaardige portretten van mensen in een bijzondere situatie. Over de strijd om een boom op de grens tussen twee tuinen, die een onverwachte relatie tussen de twee huiseigenaren tot gevolg heeft. De strijd tussen ouders en kinderen over hun ouderlijk huis. De wrijving tussen een vader en een zoon over het hanteren van wisselkoersen. Een oplichter die ontdekt dat de luxe die hij heeft verworven door zijn praktijken langzaam verzuurt.
De laatste novelle, De onderhuurster, illustreert een herkenbaar thema: ‘Blijf met je vieze tengels van mijn vieze bezit af’. In dit geval het door de jaren heen verworven terrein van een Amerikaanse schrijfster in Noord-Ierland, dat wordt belaagd door een onderhuurster, Emer, die zich volstrekt ongrijpbaar gedraagt. Lionel Shriver zegt het beter: “De Emers van deze wereld werden in rekening gebracht bij de hele menselijke soort, als belasting. Ze kwam weg met het zakkenrollen, deels omdat ze aantrekkelijk was, maar ook omdat ze iets kunstzinnigs en hartstochtelijks uitstraalde. Ze wijdde haar leven aan rechtvaardigheid, medeleven en weeklagen. Het minste wat de ordinaire cultuurbarbaar kon doen was haar logistieke komkommertijd opvangen”. En ook hier weer: Emer is irritant en sympathiek tegelijk, net als hoofdpersoon Sarah. Het zijn net echt mensen.
Op dit boek kauw je niet alleen vanwege de gelaagdheid. Lionel Shriver bezit de kracht om complexe menselijke verhoudingen te schetsen en die niet te versimpelen maar in al hun weerbarstigheid te laten bestaan. Dat maakt het levende verhalen.
Uitgeverij Atlas Contact, 2018,
Pagina’s 436
Vertaald uit het Engels door Karina van Santen en Marian van der Ster (Stories between two novellas)
ISBN 978 9025 453 039
Recensie door Ine van Emmerik, april 2018
