Een jaar met Fanny Mendelssohn, Clara Schumann en andere vergeten componistes.
Veerle Janssens (1965) was bijna 30 jaar krantenredactrice, o.a. bij De Standaard en De Tijd. Na een burn-out op haar 50e besloot ze voluit te gaan voor haar engagement bij de burgerbeweging Ringland en vooral meer tijd te gaan besteden aan haar oude passie: pianospelen.
Vrouw aan de piano is verdeeld in 12 hoofdstukken passend bij de 12 maanden van het jaar. Bij elk hoofdstuk en elke maand hoort een muziekstuk gecomponeerd door Fanny Mendelssohn en een vrouwelijke componist naar wier leven en muziek de schrijfster op zoek gaat.
Op Valentijnsdag viert Veerle Janssens haar 50e verjaardag met haar ouders, haar broer en zus, en een diner in combinatie met een kamerconcert. De familie krijgt de rol van mecenassen in ruil voor het luisteren naar haar pianospel: “Zacht vloeiend volgt de compositie van Clara Schumann; Nocturne in F groot uit Soirées Musicales, opus 6 en het tweede werk uit de Six mélodies pour le piano, opus 4, van Fanny Mendelssohn.” Ze wil graag een nieuwe akoestische piano als verjaardagskado en de sierlijke letters ‘Designed by Steinway’ geven bij haar de doorslag om voor een Essex met ingebouwde “silent system” te kiezen: “een nieuwe piano van mijzelf aan mijzelf”. Veerle speelt een driestemmige interventie van Bach afgewisseld met ‘Melodie pour le piano’ van Fanny Mendelssohn. Het is het begin van haar zoektocht.
Er wordt in het boek verwezen naar verschillende websites met informatie. Zo is er ook een website over Vrouw aan de piano met informatie over de componistes en hun muziek, achtergronden, fragmenten en de schrijfster zelf. In het hoofdstuk Over C. Gallos en een handvol Belgische componistes wordt verwezen naar een website voor achtergrondinformatie over C. Gallos, met o.a. de zwaarte en moeilijkheidsfactoren van het componeren. Vlot beschrijft Veerle Janssens de afwisseling tussen informatie over muziek en componistes enerzijds en haar persoonlijke geschiedenis anderzijds: haar moeder die vroeger piano speelde, haar vader, haar oma, muziek werd doorgegeven aan alle generaties.
De zelftwijfel van het wonderkind gaat over Clara Schumann.Ontroerend en onthutsend is haar dagboeknotitie, en mede een van de citaten die voorafgaan aan het boek: ”Ooit geloofde ik het talent van het scheppen te bezitten, maar ik ben teruggekomen van dat idee. Een vrouwmens moet niet willen componeren – nog nooit kon een vrouw dat; waarom zou ik daartoe voorbestemd zijn? Dat zou arrogant zijn, waartoe alleen mijn vader me vroeger eens verleid heeft”.Clara Schumann werd onderuit gehaald door de opmerkingen van haar. Pijnlijk en eigenlijk schandalig om een aankomend talent zo te behandelen.
In De pen van een beminde kopiiste wordt verteld over Anna Magdalena Bach. Alle documentatie, inclusief beeldmateriaal, zijn chronologisch samengebracht zoals beschreven in Ein Leben in Dokumenten und Bildern. Het boek staat al jaren in Veerle’s boekenkast. Het is het heerlijk om te lezen over haar liefde voor muziek, de uitdaging die ze aangaat om teruggevonden composities zelf te kunnen spelen en zich te verdiepen in het leven van de maaksters. Het bleek voor haar nuttig, leerzaam en boeiend om informatie op te zoeken, zowel historische feiten, belevenissen als de talrijke onbekende vrouwelijke componisten. Het was echter ook vermoeiend. Het schrijven van het boek en daarnaast het leren spelen van het twaalftal composities is intensief en tijdrovend, waardoor het pianospelen stroever gaat vanwege haar ‘strakke vingers’. Haar gedrevenheid veroorzaakt stress, maar tegelijkertijd heeft zij mooie ervaringen en ontmoetingen. Zij krijgt steeds meer verdwenen werken in haar bezit.
Een nieuwe manier van oefenen helpt Veerle om met ontspannen vingers te spelen en ze hanteert losjes de toetsen. Door synchronisatie tussen de linkerhand en de notities ontstaat er samenhang in het brein. Axelle haar pedagoge leert haar over de vingerzetting en het ontstaan van een motief.
Vrouw aan de piano geeft naast een groeiend overzicht van vrouwelijke componisten een tijdsbeeld weer van de opkomst van het stemrecht voor vrouwen, de vrouwenemancipatie van vroeger en van nu, en eveneens van hoe moeilijk het ook nu nog is om naast het gezin tijd vrij te maken voor extra dingen, om jezelf te ontwikkelen.
Enkele uitspraken uit het boek: Alex Ross bevestigt in The New Yorker het onmiskenbare onevenwicht in de concertprogrammatie en stelt dat het probleem meer in de verleden van de klassieke muziek zit, dat gedomineerd werd door mannen. Hij suggereert om terwille van meer gelijkheid in programmering te beginnen met het zoeken naar een nieuw evenwicht tussen levende en dode componisten. (pag. 244)
“Toen ook de Mexicaanse Alondra de la Parra, een van de drie vrouwelijke finalistes van de Gustav Mahler Conduction Competition, geconfronteerd werd met het vooroordeel dat Mahler geen componist is voor vrouwen, reageerde ze: ’Nonsens. Dat is hetzelfde als zeggen dat alleen mannen Cervantes kunnen lezen.'” (pag. 242)
In het slothoofdstuk, Coda, geeft de schrijfster nog een korte toelichting over haar manier van schrijven en het tot stand komen van dit geweldige en omvangrijke boek. De rijke wereld van muziek is oneindig. Het opzoeken van de muziek en het beluisteren ervan maakt dat je dichter bij je gevoelens en emoties komt. Ik heb grote bewondering en respect voor het werk wat zij heeft verzet en haar doorzettingsvermogen. Vrouw aan de piano is een zalig boek om je met muziek en vrouwen bezig te houden.
Uitgeverij Vrijdag, februari 2018
Pagina’s 366
ISBN 978 9460 016 431
Recensie door Anneke Balk, februari 2019
One comment
Wat lijkt me dat een geweldig mooi boek. Dank voor je recensie!