De eeuw van Frieda Belinfante.
Beste Frieda,
Omdat ik me het liefste tot jou persoonlijk richt, schrijf ik je een brief die tegelijk een recensie is over jouw biografie en ook in die vorm een plek zal krijgen. Deze biografie heeft Toni Boumans geschreven. Ze schetst een prachtig, inspirerend en leerzaam beeld van je leven.
Het begint met de bijzondere titel: je hebt als een uitzonderlijk mooi mens geleefd, maar je bent, collectief gezien, vergeten. Met wat je allemaal hebt gedaan, bereikt, verdedigd en ontwikkeld, vind ik dit collectieve vergeten opmerkelijk en onbegrijpelijk. Jij zou je hier echter niet druk over hebben gemaakt, omdat het jou niet om erkenning ging.
Jou ging het om het doen op zich, om de kwaliteit van wat je deed, niet om de waardering daarover van anderen. Alle focus gericht op het doen, op het nu, blijft een leerpunt voor mijzelf.
Een van de typerende dingen die Toni heeft beschreven is hoe je met je cello omging, het aanleren van een alternatieve techniek vanwege je kleine vingers. Uren en uren oefenen, iedere dag, om de cello zó te kunnen spelen dat je er precies dat mee kon uitdrukken wat jij wilde en bedoelde. Blijkens de recensies over je optredens, o.a. in het Concertgebouw, is het jou gelukt om met de warmte te leren spelen die uit jouw hele levenshouding spreekt. Waar kwam jouw gedrevenheid vandaan?
Jouw leven ademt wilskracht, doorzetten en volledige betrokkenheid bij wat je deed. Je had je vader als voorbeeld, maar hij miste de warmte, de humor en opgewektheid die uit jouw levensverhaal spreekt. Muziek maken of lesgeven was voor jou geen doel op zich, je was altijd betrokken bij de ander, bij het proces van de ander en zag streng toe op zorgvuldig gebruik van wat de ander aan talenten had. Ook in ruimer verband, in maatschappelijk opzicht, heb je je altijd willen verbinden met ‘de ander’. Wat jij hebt gedaan voor duizenden mensen in de oorlog getuigt van uitzonderlijke moed, intelligentie en doortastendheid. Je verdient een standbeeld naast de andere ‘groten’ van het verzet: Gerrit van der Veen, Musschenbroek, Willem Sandberg, Willem Arondéus en anderen. Samen met hen heb je de omvangrijkste verzetsdaad tot stand hebt gebracht, waarvan jij, samen met Arondéus, de genius was: het opblazen van het bevolkingsregister met daarin de kopieën van de persoonsbewijzen van alle Nederlanders. Je hebt je leven gewaagd en het werd niet ‘gezien’: het is uit het collectieve geheugen gehouden.
Klaus Müller, van het International Holocaust Museum, noemt als een belangrijke oorzaak van jouw onbekendheid in naoorlogs Nederland het feit dat je vrouw was. Hij zegt: “Daar, net als in andere landen, is een “genderized memory” ontstaan.” Zelf vond je dat slechts ‘de mannen’ eer toekwam, omdat zij het hoogste hebben gegeven, hun leven. Te gek voor woorden dat zelfs de geschiedenis van het verzet sekse-bepaald is!
Tegen de achtergrond van jouw verzetsdaden waren jouw ervaringen na je vlucht naar Zwitserland en aansluitend de tijd direct na de oorlog in Nederland, ontluisterend. De eerder getoonde grootsheid van jou en enkele vertrouwelingen-kunstenaars naast je, kregen een zwaar en zwart tegengewicht door de executie en vernietiging van vele dierbaren, het verraad en de vijandschap, en vervolgens het onmenselijk-formele ambtelijke denken naast de bekrompen onverschilligheid en lafheid van vele mede-‘mensen’. Dat je dan aan de zin van alles gaat twijfelen is even onontkoombaar als triest. Diep zwart noemde je deze periode. Je wilde je er nooit meer mee bezig houden of aan herinnerd worden.
De man in Zwitserland die jou een cello heeft bezorgd, heeft jou je levenslijn toegeworpen. ….en Harold Beenhouwer, de dierbare en jou toegewijde mecenas op de achtergrond. Nederland verdiende jou niet meer. Op naar Amerika…
Ongelooflijk wat je daar weer tot stand heb kunnen brengen. Je eigen orkest opzetten en dirigeren, en dit binnen een paar jaar tot de top vijf van Amerika leiden. Als enige vrouwelijke dirigent binnen een ultra-conservatief Amerika, de McCarthy-tijd met de anti-communistische en (dus) anti-Europees Joodse sentimenten de wereldtop bereiken. Je eigen conservatorium oprichten en het lesgeven tot ver na je tachtigste jaar volhouden, met humor, scherpte en betrokkenheid bij je leerlingen. Je werd op handen gedragen.
Mooie, speciale Frieda, wat heb je ook genoten van je leven. Je seksualiteit die je lekker met ieder hebt gedeeld met wie jij wilde. Vele vrouwen en mannen waren gek op je, en jij met name op de vrouwen. Jij hoefde geen ‘Tweede sekse’ te lezen, je hebt jouw sekse geleefd, in bed en ver daarbuiten, tot het jouw eerste sekse was. Want laten we eerlijk zijn, Bobbie was een stuk van een mens, én tevens een bijzondere, toegewijde en trouwe vrouw van jou én van haar man. Kan dat? In haar en jouw geval wel.
“I feel very lonesome if there’s nobody that I can help and love and protect, and I don’t understand people that can only live for themselves. I don’t understand it. Where do you get your happiness? Where do you get your satistaction? What do you do with your life?” Dit zei je toen je 90 jaren jong was, 9 maanden voor je overlijden.
Ik ben gek op jou geworden, mooi groot-klein voorbeeld! Ik dank Toni Boumans heel hartelijk dat ze dit mogelijk heeft gemaakt.
Een dikke postume kus voor jou, en een heel diepe buiging,
Uitgeverij Balans, 2015
Pagina’s 376
ISBN 978 94 600 38150
Recensie door Olaf Janssen, 31 december 2018 – 1 januari 2019
