‘Rolien en Ralien’ door Josepha Mendels (en ‘Je wist het toch)

Rolien Kolar groeit op in een joods gezin met vader, moeder en twee oudere zusjes. Deze laatsten ‘zijn uitsluitend zusjes van elkaar’, Rolien staat er buiten en voelt zich er ook buitenstaan. Een andere emotionele moeilijkheid is de spanning in het huwelijk van haar ouders: de ruzies aan tafel en op de slaapkamer, die door het kind afgeluisterd worden. Het is verder al gauw duidelijk, dat vader liever een zoon had gehad als derde kind. Al deze zaken worden door Rolien ‘onbewust’ waargenomen, roepen gevoelens bij haar op, die ze nog niet onder woorden kan brengen. De ‘alwetende’ verteller van het verhaal laat ons het leven zien door de ogen van het opgroeiende kind, dat allerlei situaties haarfijn waarneemt en aanvoelt.

In de lagere schoolperiode creëert Roliens verbeeldingskracht een tweede ik, dat ze ‘Ralien’ noemt. Ralien spreekt boekentaal, zegt ze tegen haar moeder. Haar opstel op school brengt haar in nauwer contact met haar juf, die haar aanraadt aan een boek te beginnen. Voor vrouwen, zoals haar juf, voelt ze veel warmte, mannen komen minder gunstig uit de verf, en zorgen vaak voor verwarring.
Op de middelbare school onderkent ze bij zichzelf als ’t ware nog een derde ik: “Popul”, een grap maken, gekke bek trekken maakt je populair. Ze probeert een literaire club te organiseren en raakt heel erg bevriend met /verliefd op Titi.
Aan het eind van het eerste deel – ze is dan inmiddels 19 jaar- maakt Rolien zich los van thuis en kondigt aan naar Parijs te gaan. Het tweede deel speelt zich daar af en beschrijft voornamelijk haar Parijse amoureuze relaties, met mannen, dat dan weer wel.
Roos van Rijswijk schreef een nawoord bij dit geheel. (waarvan de diepere zin en betekenis mij overigens geheel ontgaat)

Rolien en Ralien, dat nu opnieuw is uitgegeven en voor het eerst in 1947 gepubliceerd werd, is terecht bekend geworden. Het is goed en vlot geschreven, en onderhoudend. Een geweldig boek voor leesclubs ook, want er valt veel over te zeggen, lijkt me. Zo is daar het thema van de homoseksualiteit, iets waar in die tijd niet openlijk over gesproken kon worden en wat in het boek dan ook niet frank en vrij gepromoot wordt, maar als onderstroom duidelijk leeft. En wie was niet als puber verliefd op een lerares? Overigens: net als in Willie Corsari’s Charles en Charlotte ook hier een meisje, dat eigenlijk een jongen had moeten zijn, hetgeen in die tijd kennelijk gezien werd als één van de mogelijke oorzaken van homoseksualiteit.

En dan Ralien, op de achterflap door de uitgever benoemd als ‘speelkameraadje’, en in het nawoord als ‘denkbeeldig vriendje’. Dit lijkt me wel erg kort door de bocht. Ik denk dat Rolien vanuit frustratie en behoefte aan aandacht ertoe gekomen is zichzelf van een afstandje te beschouwen en zo haar eigen drama op te voeren: in zichzelf spreken in de 3e persoon (over zichzelf), en zo een toeschouwersrol aanneeemt: “Zij deed heel dik jam op haar boterham’” etc. (boekentaal noemt ze het….).
Vanuit dezelfde bron ontwikkelt zich ook dwangmatigheid en op de middelbare School ‘Popul’, gek doen om erbij te horen. Allemaal wel begrijpelijk, denk ik en niet direct om de zwaarste diagnoses op te plakken, zoals blijkbaar wel gebeurd is in het verleden. Genoeg om over na te denken en eventueel te praten dus …..
De titel van dit boek is nog uit ‘de oude doos’, en klinkt in onze oren oubollig en meisjesachtig. Dat geldt voor meer titels van Mendels’ boeken.

De boeken van Josepha Mendels zijn geënt op haar veelbewogen leven.
Wanneer je meer wilt lezen is: Je wist het toch is wat wel haar meest autobiografische roman genoemd wordt. Deze roman is voortgekomen uit haar verblijf in Londen tijdens de oorlog. Over haar biografie, Josepha Mendels door Sylvia Heimans, is al eerder een recensie geschreven en op deze website gepubliceerd (zie: https://vrouwenbibliotheek.nl/2016/07/25/josepha-mendels-door-sylvia-heimans/). Beiden zijn te leen in de vrouwenbibliotheek.

Uitgeverij        Cossee, 2017
Pagina’s          216
ISBN               978 9059 367 357

Je wist het toch   Josepha Mendels
Uitgeverij        Cossee, 2016
Pagina’s          224
ISBN               978 9059 366 558

Recensie door Pien van Leeuwen, maart 2018